U-booty Kajzera na Morzu Czarnym cz. I
Powstaje zatem pytanie na ile uzasadnione były obawy strony rosyjskiej i jak poważne było rzeczywiście zagrożenie ze strony okrętów podwodnych.
Postaramy się przedstawić sprawę obiektywnie. Pierwszym niemieckim okrętem podwodnym, który przybył do Stambułu był UB 8, po przerwaniu się 4 czerwca 1915 roku z Adriatyku przez Izmir nad Morzem Marmara, gdzie w pobliżu Mudro storpedował duży angielski statek Morion (11 612 BRT) ucharakteryzowany na krążownik liniowy Tiger. Następnego dnia osiągnął Stambuł U 21. Który przedtem efektywnie zatopił u wejścia do Dardaneli 2 brytyjskie pancerniki Majestic i Triumph. Okręt ten jednak nigdy nie wchodził na Morze Czarne, a w Stambule został jedynie poddany dokowaniu. Potem jednostka odeszła na Morze Egejskie, gdzie zatopiła francuski parowiec Carthage, po czym znów wróciła do Stambułu na remont, a 29 sierpnia ostatecznie wyszła do austro-węgierskiego Kotoru.1
Dla prowadzenia operacji na Morzu Czarnym Niemcy przerzucili z baz w Austro-Węgrzech małe okręty podwodne UB 7 (przybył 21 lipca), UB 14 (6 września), UC 15 (18 sierpnia) i UC 13 (6 września). UB 8, który przybył jako pierwszy, zaczął działać na Morzu Czarnym dopiero od września. Wcześniej jednostka w okresie lipiec0sierpień, wykonała 3 patrole bojowe na Morzu Egejskim, gdzie czterokrotnie przeprowadzała nieudane ataki na statki sojuszników. W grudniu okręt ten wykonał 2 nieudane patrole na Morze Marmara, gdzie poszukiwał brytyjskich okrętów podwodnych. Tam wyróżnił się za to UB 14, który zatopił 6 listopada 1915 brytyjski okręt podwodny E 20, lecz później przeprowadził jeszcze 3 nieudane patrole w grudniu. UC 15 przybył do Stambułu z ładunkiem wyposażenia wojskowego, w związku z czym później trzeba było ponownie przystosować część dziobową okrętu do stawiania min, co na długo wyłączyło okręt z działalności operacyjnej. Poza tym w okresie od 29 lipca do 11 września w Stambule bazował UC 14, który operował jednak wyłącznie na Morzu Egejskim.
Wszystkie te jednostki zostały dostarczone koleją w stanie częściowo zdemontowanym z Niemiec do Austro-Węgier (Pola i Kotor), tam zmontowane i wodowane, a następnie już samodzielnie przerywały się do Dardaneli przez linie blokady sił Ententy. Na granicy linii pól minowych okręty podwodne spotykały się z tureckimi torpedowcami, które eskortowały je na Morze Marmara. Jeden z wyprawionych do Turcji okrętów – UB 3, który opuścił Kotor 23 maja z zadaniem osiągnięcia Izmiru, nigdy tam nie dotarł przepadając bez wieści na Morzu Egejskim.
Wszystkie U-booty, które osiągnęły Turcję były jednostkami niewielkimi o ograniczonych możliwościach bojowych. Okręty typu UB 1 (zbud. 1914-15) były jednokadłubowymi jednostkami przeznaczonymi do działań przybrzeżnych. Ich wykonanie miało na celu przede wszystkim wyposażenie w możliwie krótkim czasie niemieckiej floty w znaczną liczbę okrętów podwodnych o uproszczonej konstrukcji, nadających się do transportu kolejowego. Charakterystyka taktyczno-techniczna jednostek: wyporność nawodna 127 t, podwodna 141 t, podstawowe wymiary 27,8 – 28,1 x 3,15 x 3,03 m, napęd diesel-elektryczny 60/120 KM, prędkość nawodna 6,46/7,47 węzła, podwodna 5,51/6,24 węzła. Zasięg do 1 650 Mm przy 5 węzłach. Zapas paliwa do 3,5 t. Załoga 14 ludzi. Uzbrojenie 2 dziobowe wyrzutnie torpedowe kal. 450 mm (zapas 4 torpedy), 1 km, później również działko małokalibrowe ( ma UB 7 zamontowano brytyjskie działko kal. 37 mm, a na UB 8 1 x 47 mm). Głównymi niedostatkami okrętów był jednowatowy napęd, niewielka prędkość i złe właściwości manewrowe.
Okręty podwodne typu UC-1 (rok budowy 1915) były małymi podwodnymi stawiaczami min i ich charakterystyka taktyczno-techniczna była zbliżona do poprzedniego przybrzeżnego typu: wyporność nawodna 168 t, podwodna 182 t, podstawowe wymiary 34,0 x 3,15 x 3,04 m, napęd diesel-elektryczny 90/175 KM, prędkość 6,5/7,2 węzła, zasięg zaledwie 910 Mm przy 5 węzłach. Załoga 19 ludzi. Uzbrojenie zgodnie z projektem – 12 min typ UC120, rozmieszczonych w 6 pochylonych silosach przed kioskiem (sposób stawiania – “pod siebie”). Były pierwsze “czyste” podwodne stawiacze min, które zgodnie z projektem nie posiadały żadnego innego poza minami uzbrojenia.
W tym czasie w miarę wzmacniania sił przeciwpodwodnych oraz wchodzenia do służby nowych rosyjskich drednotów i okrętów podwodnych, zmienił się na korzyść Rosjan jakościowy stosunek sił na Morzu Czarnym, co spowodowało wzrost aktywności Floty Czarnomorskiej u tureckich brzegów. Operacje przeprowadzano teraz z udziałem okrętów wszystkich klas, bez obawy ich zniszczenia przez jedyny krążownik liniowy przeciwnika. Działania u wybrzeży tureckich przeprowadzono pod pewnym przykryciem dział głównego kalibru nowych drednotów. Pierwsze spotkanie niemiecko-tureckiego krążownika liniowego Pauz (Goebel) z rosyjskim drednotem Impieratrica Jekatierina Wielikaja w styczniu 1916 roku omal nie zakończyło się tragicznie dla pierwszej z jednostek i tylko przewadze prędkości zawdzięcza krążownik swoje ocalenie. Już następnego dnia po bitwie dowództwo floty wysłało głównemu tureckiemu sztabowi informację o tym że: “…w związku z pojawieniem się rosyjskich drednotów jeszcze bardziej pogłębiły się trudności w dostawach węgla do stolicy”. W warunkach zimowych kłopoty z zaopatrzeniem w opał mogły mieć dla Turków opłakane, jeśli nie katastrofalne następstwa. W związku z tym podjęto starania w sprawie otrzymania części węgla z Niemiec oraz skierowania na Morze Czarne bodaj jednego większego okrętu podwodnego zdolnego do zwalczania rosyjskich okrętów wojennych działających u tureckich wybrzeży.
Wcześniej jednak do działań na Morzu Czarnym, które było nowym teatrem wojennym, przystąpiły pierwsze niemieckie U-booty. W dniu 5 lipca wyszedł z Bosforu w swój pierwszy patrol w kierunku ujścia Dunaju, a następnie południowego wybrzeża okręt podwodny UB 7 pod dowództwem OlzS (por.) Wilhelma Wernera. Jednostka powróciła bez żadnych sukcesów 22 lipca. W czasie przebywania jednostki w Zonguldak w dniach 13-16 lipca Werner nie był w stanie przeszkodzić kontrtorpedowcom Pronzitielnyj, Dierzkij i Biespokojnyj w ostrzale portu, to znaczy nie mógł zająć pozycji dogodnej do przeprowadzenia ataku torpedowego na okręty rosyjskie.
————————-
1 Ten okręt podwodny zatopił pierwszy w czasie wojny światowej okręt wojenny krążownik Pathfinder 5 września 1914, a w listopadzie był drugą jednostką, która zatopiła statek handlowy. Decyzję o skierowaniu na Morze Śródziemne podjął osobiście cesarz Wilhelm. Przejścia dokonano w okresie od 25 kwietnia do 13 maja, a już tydzień później Otto Herling poprowadził swój okręt na patrol w kierunku Dardaneli.