Hiroszima i jej siostry

Wiosną 1960 roku zatwierdzono wstępny projekt rakiety, której wiodącym konstruktorem został W. L. Klejman. Od maja 1960 roku do grudnia 1961 roku przeprowadzono 8 startów rakiet z zanurzonego stanowiska PSD-4, trzy starty z okrętu podwodnego S-229 ponownie przebudowanego, tym razem według projektu 613-D4 z jedną wyrzutnią rakiet umiejscowioną za kioskiem.

Pomyślne rezultaty tych prób pozwoliły już w 1962 roku przystąpić do prób lotnych. Poświęcono na to cały 1962 rok. Próby w większości przypadków były udane (12 na 15 przeprowadzonych). W tym samym roku komisja ds. wojenno-przemysłowych przy Radzie Ministrów ZSRR rozpatrzyła raport pt. “O prowadzeniu prac nad kompleksem D-4 z rakietą R-21”. Postanowiono – nie czekając do końca prób rakiety w locie – zacząć kolejny etap. Miał on polegać na wykorzystaniu do eksperymentów okrętu podwodnego projektu 629B.

Pośpiech był zrozumiały. Narastający konflikt kubański powodował nerwowe reakcje przywódców radzieckich pragnących wygrać kolejną “wojnę nerwów”. Potrzebowali do tego celu dodatkowych “mocnych argumentów” w postaci nowej klasy rakiet balistycznych. Pierwszy start rakiety R-21 z zanurzenia przeprowadzono 24 lutego 1962 z okrętu podwodnego K-102 wspomnianego wyżej projektu 629B.

Kompleks D-4 z rakietą R-21 przyjęto na uzbrojenie floty 15 maja 1963r. Przeznaczony był dla okrętów podwodnych projektu 629A oraz 658. Na Zachodzie rakietę R 21 oznaczono kodem SS-N-5 Serb.

Pierwszym okrętem przezbrojonym w nowe rakiety wg projektu 658 M został K-19. Okręt przybył do stoczni 10 mają 1962 roku. Trzeba przy tym wspomnieć, że na okręcie rok wcześniej miała miejsce poważna awaria reaktora. Będzie jeszcze o tym mowa dalej. W ciągu 1,5 roku przeprowadzono unikalny remont okrętu polegający na wycięciu uszkodzonego przedziału reaktorów i zastąpieniu go nowym wyprodukowanym w stoczni nr 402 w Siewierodwinsku²⁵. Jednocześnie z wymianą 6-go przedziału przeprowadzono wspomnianą modernizację. Po zakończeniu prac stoczniowych przystąpiono do państwowych prób odbiorczych. Odbyły się one pomiędzy 14 a 30 grudnia 1963 r²⁶. W trakcie odbioru przeprowadzono jednoczesny start dwóch rakiet R-21 na maksymalną odległość. Czas przygotowania kompleksu do startu jednej rakiety w trakcie tych prób wyniósł: dla wyrzutni nr 1 – 40 minut, a dla wyrzutni nr 2 – 60 minut²⁷ . Przezbrojeniu w kompleks D-4 poddano wszystkie jednostki. Nastąpiło to w latach 1963 – 1970²⁸.

Poza wymianą uzbrojenia rakietowego dokonano też innych zmian. Zmodyfikowano reaktory zwiększając ich wydajność do14 x 104 MW/godz. Od tego momentu obydwa reaktory dysponowały jednakowym resursem pracy, co jak wiemy nie miało miejsca w poprzednim wariancie. Zainstalowano awaryjny układ chłodzący reaktory zwiększając zapas wody zasilającej do 41,36 ton, zasięg działania okrętu zwiększył się do 28 000 Mm przy prędkości 24,7w.

Wszystkie te przeróbki spowodowały wzrost wyporności nawodnej do 4.137 ton i zmniejszenie zapasu pływalności do 27,6%. Duże zmiany nastąpiły w wyposażeniu nawigacyjnym. Zainstalowano nowy kompleks Sigma-658M, system żyroskopowy Sektor, automatyczny przelicznik Safir, log hydroakustyczny Skif oraz system astronawigacji Segmet-12M.

Wróćmy jednak do omawiania kompleksu D-4 i rakiety R-21 oraz problemów z nimi związanych. Przy wymianie rakiet R-13 na R-21 należało okręt podwodny wyposażyć w odpowiednie urządzenia pozwalające – w czasie strzelania rakietami – utrzymać go na zadanej głębokości. Eksperymenty wykazały niezbicie, że bez wymienionych urządzeń, start jednej rakiety powodował wypłynięcie okrętu na głębokość 16 metrów (zamiast 40-50 m).

Projektanci przeprowadzili niezbędne zmiany w konstrukcji okrętu. Zamontowano specjalne zbiorniki balastowe z systemem pomp. W celu zapobieżenia utraty pływalności po opuszczeniu przez rakietę wyrzutni przewidywano możliwość przyjęcia ok. 15 m3 wody przez zbiorniki wyrównawcze.

————————-

²⁵ wycięty z kadłuba K-19 szósty przedział reaktorów jakiś czas stał w doku na terenie stoczni nr 402 a następnie został odholowany na Morze Karskie i zatopiony u brzegów Nowej Ziemii na południe od cieśniny Matoczkin Szar. Szmigielskij L. G., Konstruktory “Siewmasza” dali atomochodu wtoruju żyęƒ, “Sudostrojenije” 1999 nr 2, s 56.

²⁶ Biereżnoj S. S., Atomnyje podwodnyje… na stronie 5-4 podaje dużo późniejsze daty przezbrojenia (listopad 1967-grudzień 1968).

²⁷ Szirokorad A. B., Sowietskije podwodnyje…, s. 191.

²⁸ w kwestii liczby przezbrojonych okrętów i dat panują dość istotne rozbieżności. Bierieżnoj S. S. na stronie 53 cytowanej pracy mówi o przezbrojeniu wszystkich ośmiu jednostek w latach 1963-1970, natomiast Ilin W., Kolesnikow A. w swojej publikacji podają tę samą liczbę przezbrojonych okrętów ale w latach 1965-1970, tę ostatnią datę podaje również Pawłow A. S natomiast, Istorija otieczestwiennogo… wspomina tylko siedem jednostek. Zupełnie inaczej o tym fakcie pisze Szirikorad A. B., w Orużije otieczestwiennogo… otóż uważa on, że tylko pierwszy okręt K-19 został ukończony w pierwotnej wersji z rakietami R-13 natomiast pozostałe jakoby kończono już w wariancie 658M z rakietami R-21.