Hiroszima i jej siostry

Grupa oficerów obserwujących manewr wynurzenia z mostka okrętu patrolowego, ubezpieczającego próby, zauważyła najpierw potężny wał wody, z niego dosłownie wyskoczył w górę okręt, ostro przechylony na lewą burtę, następnie runął na wodę, pokołysał się z burty na burtę i w końcu wyprostował. Powodem awarii, jak to często się zdarzało, było niedbalstwo. Ekipa wymieniająca jedną z płyt kadłuba “zapomniała” przy tym wymienić uszczelki¹⁹.

W trakcie prób przeprowadzono również strzelania rakietami R-13, w tym jedną z głowica telemetryczną i dwoma bojowymi. Start wszystkich trzech rakiet przebiegał normalnie. Przy tej okazji sprawdzono faktyczną szybkostrzelność kompleksu D-2. Czas jaki upłynął od momentu otwarcia pokrywy pierwszej wyrzutni do startu pierwszej rakiety wyniósł 1 minutę i 45 sekund.

Natomiast czas od startu pierwszej rakiety do startu drugiej rakiety zamknął się w 3 minutach i 31 sekundach. Czas startu dwóch rakiet mierzony od momentu otwarcia pokrywy pierwszej wyrzutni do zamknięcia pokrywy drugiej wyrzutni to 6 minut i 45 sekund²⁰. Wykonano również próbne strzelania torpedowe na głębokościach 30 i 140 metrów z wykorzystaniem makiet MGTA-2, ponieważ torpedy nie były jeszcze gotowe.

Forsownym próbom poddano także urządzenia napędowe, osiągając przy 80% mocy reaktora prędkość w zanurzeniu 23,8 węzła co przy przeliczeniu na pełna moc dawało teoretycznie możliwość osiągnięcia prędkości w granicach 25,9 węzła²¹.

Komisja Państwowa – 12 listopada 1960 r. podpisała akt przyjęcia okrętu w skład MW ZSRR. W porównaniu do prototypu drugi okręt serii K-33 przeszedł próby w iście ekspresowym tempie. Próby stoczniowe na uwięzi: 15.08-21.11.1960 r. Próby w ruchu 22-27 listopad 1960 r. Próby państwowe w morzu odbyły się w dniach 27.11-24.12.1960 r. łącznie 4,5 miesiąca. Ale jak wspominają uczestnicy tych wydarzeń, nie wszystko szło tak gładko jak wykazują oficjalne dokumenty²².

Modernizacje – Projekty 658M I 658T/U

Nadwodny start rakiety R-13 wymagał wynurzenia okrętu co narażało go na duże niebezpieczeństwo wykrycia i zniszczenia. Nieodzowne stało się więc podjęcie kolejnego zadania – skonstruowania rakiet z podwodnym startem. Na wniosek przedstawicieli floty poparty przez S. P. Korolowa i N. N. Isanina, Rada Ministrów ZSRR w 1956 roku podjęła uchwałę o przeprowadzeniu prac eksperymentalnych w celu sprawdzenia możliwości produkcji rakiet mogących startować z zanurzonego okrętu. Ponieważ Korolow był zajęty innymi projektami, kierownikiem prac doświadczalnych został E. W. Czarnko – główny konstruktor w KB-10 NII-88.

Próby podwodnego startu zaczęły się praktycznie równolegle z pracami nad rakietami R-11FM i R-13. Dla prowadzenia doświadczeń wykonano dwa typy makiet rakiety. S 4.1 z silnikiem na paliwo stałe i S 4.5 z silnikiem na paliwo ciekłe. Eksperymenty podzielono na trzy etapy.

W pierwszym etapie od grudnia 1956 roku do lipca 1957 roku przeprowadzono cztery tzw. “broskowych” strzelań rakietami S 4.1²³. Starty odbywały się z zanurzonego stanowiska (stendu) w jednej z zatok wybrzeża Krymu.

W drugim etapie trwającym od lutego do kwietnia 1958 roku wystrzeliwano rakiety S 4.5. Trzy starty odbyły się z zanurzonego stanowiska, kolejne cztery z okrętu podwodnego S-229 przebudowanego według projektu W 613. Okręt posiadał dwie wyrzutnie po obu burtach. Start odbywał się z głębokości 15-20 metrów przy prędkości okrętu 3-4 węzły.

Trzeci etap przewidywał strzelania rakietami na pełny zasięg. Wykorzystywano do tego celu inny typ rakiet S 4.7 a właściwie rakiety R-11FM przystosowane do startu spod wody. W próbach wziął udział znany już z wcześniejszych eksperymentów okręt podwodny B-67 powtórnie przebudowany tym razem według projektu PW 611.

Pierwszy start zakończył się fiaskiem i tylko wyjątkowemu szczęściu należy zawdzięczać fakt, że nie zakończył się katastrofą. Po tym wypadku nastąpiła roczna przerwa poświęcona analizie dotychczasowych niepowodzeń. Kolejna próba podjęta 14 sierpnia 1960 roku nie udała się. Dopiero 10 września-1960 roku po raz pierwszy w ZSRR udanie wystrzelono eksperymentalną rakietę balistyczną S 4.7 z położenia podwodnego²⁴.

Okręt podwodny B-67 znajdował się na głębokości 30 metrów i płynął z prędkością 3,2 węzła. Równolegle z próbami S 4.7 prowadzono doświadczenia z drugą eksperymentalną rakietą balistyczną oznaczoną symbolem K 1.1, która stanowiła prototyp R-21. Droga do tych testów została otwarta w marcu 1959 roku kiedy to Rada Ministrów ZSRR – na podstawie wyników prób z rakietą R-11FM – podjęła uchwałę o rozpoczęciu prac nad kompleksem D-4 z rakietą R-21.

————————-

¹⁹ N. Zatiejew, S. O. S. z głębin. Wspomnienia dowódcy okrętu podwodnego, Warszawa 2000 s. 143-144.

²⁰ Szirokorad A. B., Sowietskije podwodnyje…, s. 190.

²¹ wg Ilin W., Kolesnikow A., Otieczestwiennyje podwodnyje…, s. 52, natomiast inni podają odmienne liczby i tak np.: Istoria otieczestwiennego… na s. 26 mówi o 26 węzłach, a Kuzin W. P., Nikolskij W. I., Wojenno-morskoj fłot… na s. 58 podają 24 węzły.

²² np.: K-33 nie wykonał w pełni ani jednego planowanego rejsu, za każdym razem wracał do bazy z powodu niesprawności urządzeń napędowych – Kasatonow I., op. cit. s. 247.

²³ w czasie tzw. “broskowych” prób (w jęz. ros. Brosok oznacza skok) wykorzystano makiety rakiety bojowej naturalnej wielkości z wszystkimi działającymi systemami pokładowymi zabezpieczającymi przygotowanie przedstartowe, uruchomienie silnika i wyjście rakiety z szybu wyrzutni oraz lot na pierwszym powietrznym odcinku trajektorii. Przy tym sprawdzano pracę wszystkich systemów rakiety w warunkach zbliżonych do tych które będą istniały na okręcie. Rakietę wypuszczano na wysokość ok. 100 m nad powierzchnię morza aby uniemożliwić niepożądanym osobom obserwację prób z lądu.

²⁴ wcześniej uczynili to amerykanie, którzy 20.07.1960 r. wystrzelili rakietę Polaris A-1 z pokładu zanurzonego AOP George Washington.