Hiroszima i jej siostry

Ważnymi elementami kompleksu D-4 były: automatyczny okrętowy system kierowania, wyrzutnie startowe, system obsługi naziemnej, system celowania PP-114. Podstawę systemu kierowania stanowiły: automat ustalający azymut Stawropol-1, przyrządy przelicznikowe systemu Izumrud. Ten ostatni zasilany był informacjami płynącymi z systemu nawigacyjnego Sigma z astronawigacyjnym peryskopem Segment zapewniających bieżące aktualizowanie parametrów nawigacyjnych.

Wyrzutnie startowe typu SM-87-1 chroniły rakiety przed wybuchającymi w bezpiecznej odległości minami i torpedami oraz bombami głębinowymi. Chroniły tak – że przed uszkodzeniami w warunkach sztormowych. Odporność na korozję pozwalała na 6-krotne przygotowanie przedstartowe rakiet z zalaniem wyrzutni morską wodą²⁹.

Kompleks zapewniał podwodny start rakiety z głębokości 40-50 metrów przy prędkości nosiciela 2-4 węzły i stanu morza do 50B. W procesie przygotowań przedstartowych następowało ustawienie żyrokompasów oraz funkcji zadanej odległości. Następnie wstępnie napełniono zbiorniki z paliwem do ciśnienia 2,4 atm. Po osiągnięciu w zbiornikach zakładanego ciśnienia automatycznie padała komenda do wypełnienia wyrzutni wodą. Przy czym kontynuowano zasilanie zbiorników paliwem do ciśnienia 8,5 atm. Kiedy już ciśnienie wody w wyrzutni wyrównywało się z zaburtowym otwierała się pokrywa wyrzutni.

Bezpośrednio przed startem następowało przejście na zasilanie pokładowe rakiety (baterie akumulatorów). Bezkolizyjne wyjście rakiety z wyrzutni poruszającego się okrętu przy zaburzeniach spowodowanych falowaniem morza i ruchem okrętu zabezpieczał system prowadnic w ścianach wyrzutni i pierścieni umieszczonych na korpusie rakiety. W celu zmniejszenia oporów aerodynamicznych pierścienie były odrzucane na początku powietrznego odcinka trajektorii lotu (po 15 sekundach po oderwaniu się rakiety od platformy startowej).

Rakieta R-21 była jednostopniową rakietą balistyczną na ciekłe paliwo (12,4 tony utleniacza i 3,8 tony paliwa). Korpus rakiety – całkowicie spawany – wykonany był ze stali ZI-811, zawierał przedział przyrządów sterowania, zbiorniki utleniacza, zbiorniki paliwa i przedział silnikowy rakiety³⁰.

Silnik rakiety – konstrukcji P. S. Bajkowskiego – posiadał cztery komory z automatyczną regulacją ciągu i podawania paliwa. Komory spalania silnika pełniły rolę sterów. Przewidziano możliwość awaryjnego wyłączenia silnika, przy tym jego przewody paliwowe automatyczne zamykały się.

Głowica bojowa typu RAZ o masie 1179 kg oddzielała się od sztywnego połączenia z korpusem rakiety – przy pomocy czterech pirozamków – na komendę aparatury pokładowej. Czas lotu rakiety przy maksymalnym zasięgu wynosił 11,5 minuty a maksymalna wysokość trajektorii 372 km. Przy strzelaniu na minimalną odległość 400 km czas lotu do celu wynosił 7,2 minuty a maksymalna wysokość trajektorii 132 km³¹.

W latach 1977-1979 kompleks D-4 przeszedł modernizację związaną z wymianą głowicy bojowej. Rakieta z nową głowica RAZG otrzymała szyfr R-21M a kompleks oznaczenie D-4M. Kompleks D-4 okazał się dość niezawodny i prosty w obsłudze. Rakieta R-21 wytrzymała próbę czasu i pozostawała na uzbrojeniu floty prawie 20 lat. Od 1963 roku do1982 roku przeprowadzono 228 startów tej rakiety, z których 193 były udane.

W dalszej służbie okręty projektu 658 przechodziły kolejne modernizacje o różnym zakresie. Dwie jednostki ze składu Floty Pacyfiku K-178 i K-55 zostały przezbrojone w stoczni remontowej w Bolszoj Kamni (Primorije) w latach siedemdziesiątych w okręty torpedowe (projekt 658 T). W 1977 r. okręty te ponownie poddano modernizacji, przekształcając je w okręty łączności (projekt 658 U). Przy tym uzbrojenie torpedowe pozostało, zmniejszono natomiast liczbę zabieranych torped³². Należy również wspomnieć o próbie uzbrojenia okrętów typu Hotel w kompleks rakietowy D-5 (projekt A 658). Prace nad tym wariantem zostały przerwane w bardzo wczesnym stadium projektowania Na szczególne potraktowanie zasługuje modernizacja okrętu K-145 według projektu 701.

Projekt 701

Zwiększany stopniowo zasięg kolejnych typów rakiet (R-21 – 1420 km, R-27 – 2500 km) był daleko niezadowalający wobec postępów jakie czynili Amerykanie w rozbudowie swoich sił i środków zwalczania okrętów podwodnych. Odpowiedzią na to mogło być tylko wprowadzenie nowego pokolenia rakiet balistycznych dysponujących zwiększonym zasięgiem działania i zdolnych startować z dowolnego położenia nosiciela.

————————-

²⁹ Apanasienko W., Morskije rakietnyje…, s. 44

³⁰ Apanasienko W., op. cit., s. 44

³¹ tamże, s. 42

³² publikacje rosyjskich autorów są w tym względzie sprzeczne. Kuzin W. P., Nikolskij W. I., piszą iż po przystąpieniu ZSRR do porozumienia OSW, wyrzutnie rakietowe 6 okrętów zostały wycięte a okręty te przeklasyfikowano w atomowe okręty torpedowe, następnie przebudowano na okręty łączności. Ilin W. i Kolesnikow A., wymieniają tylko dwa okręty: K-178 i K-55, które wg nich zostały przebudowane w 1977r na okręty łączności (projekt 658 U/KS). Pawłow A. S. wspomina tylko o przebudowie K-40 na okręt łączności w 1977 r.