Geneza, rozwój i doktryna wykorzystania japońskich okrętów podwodnych
Program 8-8 z 1919 roku zawierał w sobie m.in. zbudowanie w ciągu dziesięciu lat trzydziestu dwóch okrętów. Pierwsze siedem z nich miało być zaakceptowane w planie budżetowym 1919/1920 roku. Obejmowały m.in. jednostki nr 59, 72, 73, 84 typu Vickers L4 oraz nr 60 i 61, których budowę anulowano w 1921 roku. Krystalizuje się również japońska klasyfikacja okrętów podwodnych czego przejawem jest planowanie okrętu oznaczonego jako nr 44 typu KD1, który miał się stać pierwowzorem dla okrętów 1 klasy. Był to pierwszy okręt podwodny typu floty nazwany Kaigun-dai (duży okręt typu floty), zapisywany w skrócie Kaidai. Duże rozmiary tego okrętu były zachęcające dla Japończyków, którzy zdecydowali się odejść od wzoru typów produkcji Vickersa. Mimo to, plany uległy zmianie i okręt ten zamiast posłużyć za wzór był czystą dekoracją. Dodatkowo ruszają prace nad podwodnymi stawiaczami min czyli nr 48, 49, 50 określone jako typ KRS. Paradoksalnie wbrew japońskim planom będą to jedyne podwodne stawiacze min we flocie. Pod koniec 1919 roku firma Mitsubishi w Kobe przystępuje do budowy nr 46 z typu L3. Był on dłuższy od typowego okrętu typu L o 5,6 m. Dwa kolejne czyli nr 45 i 58 powstają przy pomocy firmy Schneider-Laubeuf z charakterystyką typu K4. W ramach budżetu 1920/1921 roku przewidziano środki finansowe na sześć okrętów typu KD2 jednak w związku z pracami nad nr 44 ich budowę anulowano. Kolejny rok budżetowy czyli 1921/1922 owocuje funduszami na okręt nr 64 typu KD3A oraz nr 62 z typu K4. Pierwszy z nich to rozwinięcie typu KD2, natomiast nr 62 który od lata 1924 roku określany jest jako Ro 28 a rozpoczęty w 1921 roku nie odbiegał od charakterystyki swej serii. Poza tymi okrętami reszta planowanych w ramach programu 8-8 zostaje anulowana z powodu Konferencji Waszyngtońskiej. Zrezygnowano z pięciu okrętów typu KD2 czyli nr 52 do nr 56. W lutym 1922 roku w ramach budżetu 1922/1923 roku zamówione zostają okręty w liczbie sześciu. Latem 1922 roku liczba ta wzrasta do dwudziestu ośmiu, a gdy w marcu 1923 roku przedstawiono Parlamentowi Nowy Program Rozbudowy Floty zawarte były w nim plany wybudowania w ciągu dziesięciu lat trzydziestu jeden okrętów. Ostatecznie zamówiono trzydzieści dwa okręty choć Parlament zdecydował się uwzględnić w swych planach finansowych tylko na dwadzieścia osiem.
W 1921 roku wchodzi do służby nr 44 lecz jego osiągi nie spełniają pokładanych w nim nadziei. Niedostatki uzupełniono nieco w nr 51 typu KD2 nadając mu nowy kształt kadłuba, co pozwoliło na osiągnięcie prędkości 22 węzłów przy generalnie nie zmienionych mechanizmach oraz załadunek szesnastu torped. Jedynie zasięg 10 000 Mm nie satysfakcjonował przedstawicieli marynarki. Zwodowano go w roku 1922 w ramach programu rozbudowy floty z roku 1920. Sztab Admiralicji planuje dokument zwany „Polityką Obrony Imperium” ogłoszonym w dniu 28.02.1923 r. W dniu 05.02.1924 r. spotykają się Szef Sztabu wiceadm. Gentairo Yamashito i Minister Marynarki wiceadm. Kakuchi Murakami. Podczas rozmowy na temat rozbudowy floty planowali m.in. 8 krążowników podwodnych o wyporności 2000 ton (wszystkie dane poniżej to wyporność standard i nawodna), 14 dużych okrętów podwodnych 1500 t, 2 podwodne stawiacze min 2500 t, 4 podwodne okręty transportowe 3500 t. 11.06.1924 r. ministrem marynarki zostaje wiceadm. Takeshi Takarabe. 13.09.1924 r. spotyka się on z Komisją Budżetową i ta plan powyższy odrzuca z powodu zbyt dużych kosztów. Kolejny plan opracowany przez wiceadmirała Takarabe zostaje oficjalnie ustalony w dniu 24.02.1925 roku i zawiera w sobie zamiar budowy m.in. 2 krążowników podwodnych 2000 t, 8 dużych okrętów podwodnych 1500 t. 26.10.1925 r. przedstawiono ten plan Komisji Budżetowej w raporcie nr 1129 (Kanbo Kimitsu No.1129). Podczas poprawek zmniejszono ilość okrętów podwodnych do 1 krążownika podwodnego 2000 t, 4 dużych okrętów podwodnych 1500 t. Jednak i ten plan rozbudowy zostaje w dniu 05.08.1926 roku odrzucony. Niezmordowany wiceadm. Tarakabe w swym kolejnym memorandum określa zamiar wybudowania m.in. 1 krążownika 2000 t, 4 dużych okrętów podwodnych 1500 t. Ostatecznie podczas 52 sesji Parlamentu w dniach 18.01 do 26.03.1927 r. w planie określonym jako Nowy Uzupełniony Plan Budowy z 1927 r. (Showa 2 Nendo Kantei Seizo Shinhoju Keikau) zaplanowano miejsce dla 1 krążownika 2000 t i 4 dużych okrętów podwodnych 1500 t. Kolejne zakupy to pod koniec 1921 roku okręt typu L4 bazującego na typie L3. Do końca 1926 roku zamówiono jeszcze osiem okrętów tego typu. W kwietniu 1924 roku rusza budowa nr 64 typu KD3A znanego potem jako I 53. Nie czekając na efekty po wejściu jego do służby, zamówiono w sierpniu 1924 roku kolejne trzy jednostki tego typu. Po wejściu do służby I 53 na czwartym okręcie z serii wydłużono kadłub o jeden metr, zmieniono jego kształt i po kilku innych modyfikacjach określono go jako typ KD3B. Wzorując się na niemieckim U 139 rozpoczęto prace nad japońskim typem krążownika podwodnego. W programie 1923 roku w ramach budżetu 1923/1924 roku zamówiono trzy okręty typu J1 czyli nr 74, 75, 76 a na początku 1927 roku przystąpiono do budowy czwartego czyli J4. Ten okres to początek charakterystycznej dla okrętów japońskich sylwetki „obarczonej” hangarem i wodnosamolotem. Samo zainteresowanie posiadaniem wodnosamolotu na pokładzie okrętu podwodnego pojawiło się w sztabie japońskiej marynarki w latach dwudziestych po obserwacjach dokonanych w Stanach Zjednoczonych oraz Europie. I właśnie na podstawie doświadczeń niemieckich pojawia się japoński produkt określony jako Yokosho czyli Yokosuka Kaigun Ko-sho opracowany w 1925 roku w Arsenale Lotniczym Marynarki w Yokosuce. Cała konstrukcja oparta była na niemieckim wodnosamolocie Heinkel U-1, który został sprowadzony do Japonii w 1923 roku a zbudowany w Yokosuce. Do testowania tego nowego wyposażenia na pokładzie okrętu podwodnego wyznaczono I 121 na którym do tego celu zbudowano wodoszczelny i cylindryczny hangar. Próby odbywały się w latach 1927-1928 i od tej pory wodnosamolot zawitał na stałe na pokłady japońskich oceanicznych okrętów podwodnych. Wzorce z I 121 posłużyły do montowania wodnosamolotu i wodoszczelnych hangarów na pokładach okrętów z których pierwszy to typ J1M. W połowie 1926 roku sztab zamawia trzy oceaniczne okręty typu KD4 jako rozwinięcie typu KD3B. W budżecie 1929/1930 roku zamówione zostają trzy okręty typu KD5. W kwietniu 1928 roku Sztab i minister marynarki przedstawiają Parlamentowi nowy program rozbudowy czyli m.in. trzydzieści okrętów różnych klas. Po konferencji Waszyngtońskiej Japonia w programie rozbudowy planowała jeden okręt podwodny I klasy 1400 t, 39 okrętów II klasy – łącznie 30 842 t i dziesięć okrętów III klasy – w sumie 3259 t.
W latach 30-tych liczba ta urasta do 22 okrętów I klasy w sumie 34 788 t, 45 okrętów II klasy 36 185 t. Sztab Generalny planował stan i wykorzystanie okrętów podwodnych w planach i grach wojennych o łącznym tonażu 78 000 ton, natomiast konferencje w Londynie ograniczyła jej tonaż do 52 700 ton. Pod koniec 1930 roku Parlament zatwierdza Program 1931 znacznie weń ingerując, jednak jest w miejsce na dziewięć okrętów o tonażu łącznym 11 700 ton. Program ten miał być realizowany do grudnia 1936 roku. W ramach budżetu 1932/1933 roku znalazły się środki finansowe na duże okręty KD6A, średnie K5 czyli Ro 55 i typ J2. Kolejny budżet czyli 1933/1934 i 1934/1935 roku finansuje pięć okrętów typu KD6A i jeden typu K5. W roku 1934 Sztab Generalny po przeanalizowaniu ograniczeń związanych ze zbrojeniami morskimi przedstawia Parlamentowi Program 1934 według którego do roku 1938 miano zbudować cztery okręty. Do czasu gdy Parlament miał zdecydować o akceptacji tego programu, podjęto decyzję o budowie dwóch z tych zaplanowanych okrętów pochodzących z typu J3 a to w ramach budżetu z roku 1933/1934. Dwie kolejne jednostki z tego programu czyli okręty typu KD6B zostały rozpoczęte w ramach roku budżetowego 1935/1936. Kolejnym zagadnieniem przedstawionym przez sztab było pojawienie się na początku 1937 roku Trzeciego Programu który obejmował dwa okręty typu A1, pięć typu C1 oraz cztery typu B1. Całość ujęta w budżecie na rok 1937/1938. Okręty oznaczone jako I21 oraz I26 zostały ujęte w roku budżetowym 1938/1919. Wytyczne w nim zawarte zawierały plan budowy w ciągu dziesięciu lat trzynastu okrętów. Parlament zatwierdził też pod koniec 1939 roku Czwarty Program w swych założeniach obejmował budowę trzydziestu pięciu jednostek z których do czasu wybuchu wojny położono stępki tylko pod dwadzieścia pięć okrętów, między innymi przedstawicieli typu KD7 pod które stępki położono w sierpniu 1937 roku. Dwie kolejne znalazły się w budżecie roku 1939/1940, gdzie zaplanowano też budowę jednego okrętu typu A1 oraz czterech z typu B1. Następny rok obejmował budowę ośmiu okrętów typu B1 oraz pięciu typu KD7. Rok kolejny w budżecie czyli 1941/1942 oznacza budowę dwóch kolejnych jednostek typu B1. Na początku roku 1941 w związku ze zbliżającymi się „ciemnymi chmurami” nad bezkresem Oceanu Spokojnego minister marynarki przedstawia do akceptacji Program Wojenny 1941, który w swych założeniach ma wcielenie do służby dziewięciu okrętów typu K6. Jesienią tego roku w ramach budżetu 1941/1942 rusza budowa okrętów oznaczonych potem jako Ro 35, Ro 36, Ro 37, Ro 38. Pod koniec roku 1941 czyli dokładnie trzydziestego grudnia Parlament akceptuje Program Wojenny, który do tej pory objął swym planowanie budowę czterdziestu siedmiu okrętów czyli siedem z typu B3, pięciu z typu C3, cztery okręty typu A2 oraz trzy z typu SH i na koniec trzydzieści typu K6. Do czasu kapitulacji Japonii z tych ambitnych planów zrealizowano budowę tylko dwudziestu dziewięciu jednostek czyli trzy z typu C3, trzech z typu B3, jednego określanego mianem A1, dwóch typu AM, dwóch SH i osiemnastu K6.
Przeczytaj też:
