„Czarni Książęta” Zimnej Wojny część II
Jan RADZIEMSKI
Radzieckie atomowe okręty podwodne projektu 671, 671 RT i 671 RTM/RTMK
Modernizacja okrętów projektu 671
W końcu lat 70. i w połowie lat 80. dwie stocznie: SRZ „Nierpa” (na Półwyspie Kolskim) i SRZ-49 w zatoce Kraszeninnikowa (Daleki Wschód) przeprowadziły modernizację dziewięciu spośród piętnastu jednostek proj. 671 – K-53, K-147, K-306, K-370, K-367, K-314, K-398, K-481 i K-469, wg proj. 671M. Modernizacja polegała na wymianie kompleksu hydroakustycznego „Rubin” na kompleks „Rubikon” (przy okazji zmieniono kształt opływki anteny kompleksu), stacji poszukiwania min MG-509 na nowocześniejszą MG-519; dwa AT przystosowano do wystrzeliwania rakiet skrzydlatych „Granat”, a pozostałe – do wystrzeliwania kierowanych przewodowo torped TEST-70 i rakietotorped „Wiuga-53”; kompleks nawigacyjny „Sigma-671” zmodernizowano do standardu „Sigma-671M” (zastosowano nowoczesne żyroskopy i system nawigacji kosmicznej „Szliuz”). Była to próba przekształcenia zwykłych torpedowych okrętów podwodnych w jednostki wielo-zadaniowe, dodajmy próba niezbyt udana. Przede wszystkim okręty te, z powodu braku zapasu na modernizację nie otrzymały BIUS. Na okrętach K-314 i K-398 w czasie prób odbiorczych testowano torpedy TEST-70 i pociski „Wiuga-53”.
Na K-147 i K-438 w procesie eksploatacji zainstalowano eksperymentalne modele SOKS „Tukan” (system wykrywania śladu kilwatera). W 1974 roku na K-306 po jego zderzeniu z amerykańskim OPARB Nathanael Greene (SSBN-636), po raz pierwszy w praktyce WMF ZSRR zainstalowano opływkę anteny stacji hydroakustycznej, wykonaną ze zbrojonego włókna szklanego zamiast tytanowej, jak to miało miejsce dotychczas.40
Przydział bojowy, dyslokacja i klasyfikacja
Wszystkie okręty projektu 671 (za wyjątkiem K-314, K-454 i K-469, przeznaczonych na Daleki Wschód) służyły w szeregach Floty Północnej. Główny okręt tej serii K-38 w trakcie budowy wchodził w skład 39 Brygady nowobudowanych okrętów w Leningradzie. Po przejęciu okrętu przez flotę został on skierowany na miejsce pełnienia służby do Zapadnoj Licy. K-38 otrzymał przydział do 3. Dywizji AOP wchodzącej w skład 1. Flotylli AOP Floty Północnej.41
Dowódcą 3. Dywizji był kontradmirał Nikołaj K. Ignatiew, natomiast flotyllą dowodził wiceadmirał Anatolij I. Sorokin.
Wszystkie siedem okrętów modyfikacji 671 RT również trafiło do Floty Północnej. Zasiliły one 33. Dywizję AOP 11. Flotylli z bazą w Zapadnoj Licy. W 1982 roku K-371, K-387, K-467, K-495 przekazano do 6. Dywizji 1. Flotylli. W 1985 nastąpiła kolejna zmiana i okręty trafiły do zatoki Jagielnaja w skład 24. Dywizji AOP (3. Flotylla AOP). Natomiast w latach 1988-1991 znalazły się w składzie 17. Dywizji AOP 11. Flotylli z dyslokacją w miejscowości Gremicha, gdzie doczekały końca służby.42
Jeśli idzie o okręty modyfikacji 671 RTM to zrozumiałe, że jednostki zbudowane w Leningradzie służyły na Północy, natomiast zbudowane w Komsomolsku zasiliły Flotę Oceanu Spokojnego. Na Północy okręty wchodzące do służby wcielano w skład 6. Dywizji 1. Flotylli z bazą w gubie Bolszaja Łopatkina, a w maju 1982 r. wszystkie przeniesiono w skład 33. Dywizji 11. Flotylli z bazą w gubie Gremicha. W czerwcu 1985 r. po tym jak na bazie 11. Dywizji sformowano dywizję przeciwlotniskowcową o nowej strukturze organizacyjnej, w jej skład włączono K-254 (Grupa Uderzeniowa OP Nr 1), K-502 (GUOP Nr 2), K-324 (GUOP Nr 3) i K-218 (okręt dowodzenia całym zespołem). W 1990 r. wszystkie okręty nie wchodzące w skład 11. Dywizji ponownie przeniesiono w skład 6. Dywizji, a w 1994 r. pozostające w eksploatacji jednostki proj. 671RTM/RTMK przekazano do 7. Dywizji 11. Eskadry AOP.
Okręty budowane w Komsomolsku nad Amurem, w miarę ich kończenia trafiały po kolei na Kamczatkę do zatoki Kraszeninnikowa zasilając 45. Dywizję AOP 2. Flotylli (K-242, K-251, K-305, K-355, K-412, K-492 i K-507) lub 26. Dywizję 4. Flotylli na Przymorzu (K-247, K-264 i K-360). Po kilku latach służby, w czerwcu 1985 r. po tym jak na bazie 10. Dywizji AOP sformowano przeciwlotniskowcową dywizję o nowej organizacji, w jej skład przeniesiono K-360 (GUOP Nr 1), K-412 (GUOP Nr 2), K-507 (GUOP Nr 3) i K-355 (okręt dowodzenia całym zespołem).43
Z biegiem czasu następowały zmiany w przydziale i dyslokacji części okrętów. Z Floty Północnej, pierwszy na Daleki Wschód udał się K-314 razem z K-201 (proj. 670). Okręty wyszły z bazy 20 stycznia 1974 r. i skierowały się przez Atlantyk, O. Indyjski i Spokojny wokół przylądka Dobrej Nadziei na Kamczatkę, gdzie przybyły w maju tego roku po pokonaniu ponad 25 000 Mm. W sierpniu-wrześniu 1974 roku tradycyjnym szlakiem pod lodami Arktyki na wschód powędrował K-454. Ostatni z trójki K-469 wyruszył na Daleki Wschód wspólnie z K-171 (proj. 667B) w styczniu 1976 roku. Trasa prowadziła przez Atlantyk, ale potem okręty nie przechodziły koło przylądka Dobrej Nadziei, na O. Indyjski ale przez cieśninę Drake’a prosto na O. Spokojny.44 K-469 wszedł w skład 45. Dywizji 2. Flotylli AOP, bazującej w zatoce Kraszeninnikowa, a K-314 i K-454 – w skład 26. Dywizji 4. Flotylli AOP, bazującej w zatoce Striełok.
W 1981 r. główny okręt tej serii K-524 rozpoczął służbę w składzie 6. Dywizji AOP Floty Północnej. Na początku lat 80. Kierownictwo ZSRR postanowiło wzmocnić Flotę Północną wielozadaniowymi AOP proj. 671 kosztem Floty Oceanu Spokojnego. Stąd wynikła konieczność przerzucenia trzech okrętów z Dalekiego Wschodu na Północ. Pierwszy w październiku 1981 r. wyruszył K-255 (kapitan 2 rangi W. Uszakow) który po drodze wynurzył się na Biegunie Północnym. Za nim w latach 1982 i 1983 tę samą trasę (ale bez przystanku na biegunie) przemierzyły K-324 (kapitan 2 rangi I. Tieriechin) i K-218 (kapitan 2 rangi J. Awdiejczik) zasilając 6. Dywizję Floty Północnej. W miarę jak stocznie opuszczały kolejne okręty szeregi dywizji zapełniały się. Na początku 1982 r. służyło w niej pięć okrętów podwodnych tej serii: K-524, K-254, K-255, K-502, K-527 i dwie załogi rezerwowe (485 i 505). Czasowo w skład dywizji wchodził budowany właśnie K-298, który po wejściu do służby zasilił 33. Dywizję. W 1982 r. nastąpiła roszada okrętów między tymi dwoma dywizjami. W maju z 6. do 33 Dywizji przeszły AOP proj. 671 RTM i załogi rezerwowe, a w okresie maj-lipiec ze składu 33. Dywizji zostały przejęte cztery AOP proj. 671 RT (K-371, K-387, K-467, K-495) i trzy załogi rezerwowe (nr. 172., 246., 532.).45
W 1990 r. 6. Dywizję zasilił świeżo zbudowany K-414 proj. 671 RTM. W 1992 roku pojawia się tu ostatni okręt serii K-448.
Po rozpadzie ZSRR na początku lat 90. rozpoczął się proces redukcji floty. W 1994 r. rozformowano 9. Flotyllę AOP, a wchodzące w jej skład 6. i 7. dywizje przeformowano w jedną 7. Dywizję przeciwlotniskowcową i włączono w skład 1. Flotylli. W 7. Dywizji obok okrętów proj. 945, 945A i 949A znalazły się trzy jednostki proj. 671 RTMK: B-414 i B-448 i B-292 (od 2001 r.). W tym samym czasie w składzie 11. Dywizji AOP zgrupowano wszystkie pięć pozostałych jednostek proj. 949, a także dwa okręty proj. 671RTMK – B-138 i B-388.
——————–
40 J.W. Apałkow; Podwodnyje łodki Sowieckogo Fłota 1945-1991 gg. T. II. Moskwa 2011, s. 142
41 W Zapadnoj Licy bazowały też pozostałe dywizje tej flotylli: 11. („skrzydlata”) i 31. („rakietowa”).
42 15 liet diwizji APŁ SF. „Tajfun” nr 8/2000, s. 10.
43 J.W. Apałkow; Podwodnyje…, s. 227; J.W. Kiriłłow; 45-ja diwizja atomnych podwodnych łodok TOF. „Tajfun” nr 46, s. 7.
44 tamże s. 5.
45 Szestaja dywizja…, s. 5.
Zobacz też:
Australia może stać się główną bazą dla amerykańskich okrętów podwodnych
Ciekawostka historyczna – Okręt podwodny bez torped
Atomowy okręt podwodny HMS Anson opuścił stocznię w Barrow w Furness
