Rzeź rozbitków z HMAHS Centaur
Historycy podzielili się w swych ocenach tego, który dowódca był odpowiedzialny za ten atak. George Hermon Gill w swojej książce „Royal Australian Navy, 1942/45” opublikowanej w 1968 roku obarczał za atak zarówno I-178 jak i I-180. Jürgen Rohwer niemiecki historyk wojskowości w książce pt. „Kalendarium wojny na morzu” obarczył winą za storpedowanie Centaura okręt podwodny I-177. Rohwer swoje oskarżenie oparł na japońskim raporcie, który stwierdzał, iż to właśnie I-177 zaatakował i zatopił 14 maja 1943 roku okręt szpitalny w rejonie, w którym przebywał Centaur.
Japoński kontradmirał Kaneyoshi Sakamato pokazał Rohwerowi ów raport i potwierdził, że Nakagawa na I-177 był odpowiedzialny za atak na Centaura.
Kontradmirał Kaneyoski Sakamoto w wydanej w 1979 roku książce pt. „Historia Submarine Warfare” jeszcze raz potwierdził winę Nakagawy. Publikacja Sakamoto jest w historii japońskiej floty uważana za oficjalne przyznanie się do storpedowania Centaura.
Nakagawa nie chciał rozmawiać na temat ataku na Centaura w następstwie dochodzenia prowadzonego w tej sprawie na koniec II wojny światowej. Nie starał się nawet bronić lub odrzucić oskarżenia, które padły ze strony Rohwera i Sakamoto. Zmarł w 1991 roku. Nikt za tę tragedię nigdy nie odpowiedział.
Szum medialny
Media w Australii o ataku na okręt szpitalny zostały powiadomione 17 maja, ale na prośbę władz z publikacją wstrzymały się do południa 18 maja, dopóki informacja a ataku nie została ogłoszona w South Wes Area Pacific General oraz w parlamencie przez premiera Johna Curtina.
Wiadomość o ataku pojawiła się na pierwszych stronach gazet na całym świecie w „The Times”, „The New York Times” czy „Montreal Gazette”. Politycy wezwali społeczeństwo do większego wysiłku w walce z Japonią. Centaur stał się symbolem determinacji Australii w pokonaniu brutalnego i bezkompromisowego wroga.
Rząd australijski postanowił wydrukować plakaty przedstawiające katastrofę z hasłem „Pomścij pielęgniarki”. Wzywano Australijczyków do zakupu obligacji wojennych i zaciągania się do wojska.
Część społeczeństwa postanowiła przeprowadzić ogólną kwestę w celu sfinansowania budowy nowego okrętu szpitalnego. Radni z Caulfied postanowili za kwotę 2000 £ AU zakupić utracony sprzęt medyczny. Natomiast pracownicy Ansett Airways zobowiązali się do oddania zapłaty za przepracowane godziny również z przeznaczeniem na odbudowę jednostki.
Z biegiem czasu zaczęły się pojawiać teorie usprawiedliwiające zaatakowanie Centaura. Pierwsza teoria głosi, iż Nakagawa nie wiedział, że atakuje okręt szpitalny, a zatopienie jednostki było nieszczęśliwym wypadkiem. Pogląd ten popierało kilku japońskich oficerów, wśród nich Zenji Orita, który objął dowództwo na I-177 po Nakagawie. Orita twierdził, że nic nie słyszał od załogi o ataku na okręt szpitalny i jeśli I-177 świadomie zaatakował Centaura, załoga musiałaby powiadomić o tym fakcie nowego dowódcę.
Druga teoria głosi, że szpieg japoński mógł zaobserwować podczas pobytu okrętu w Sydney, iż na jego pokładzie są żołnierze w zielonych mundurach i taką informację przesłał do Japonii. Dowództwo japońskie miało stwierdzić, że jest to złamanie konwencji haskiej z 1907 roku. W rzeczywistości byli to kierowcy pogotowia, którzy mogli mieć przy sobie broń. Teoria ta zakłada, że obserwator mógł się pomylić i wyciągnąć błędne wnioski. Wadą tej teorii jest fakt, w jaki sposób Nakagawa mógł określić trasę okrętu i czyhać w określonym miejscu, by zaatakować Centaura.
Inną teorią jest pogłoska, że podczas pierwszego rejsu Centaur przywiózł żołnierzy do Nowej Gwinei, a z powrotem do Australii zabrał jeńców japońskich na przesłuchania, co w konsekwencji było uzasadnionym powodem do zaatakowania okrętu.
Pojawiła się również teoria stwierdzająca, że Nakagawa był w pełni świadomy, że jego celem był okręt szpitalny i postanowił zatopić go niezależnie albo z własnej inicjatywy, albo błędnych interpretacji. Historycy, analizując patrol Nakagawy, ocenili, iż zbliżał się on ku końcowi, a jedynym zatopionym okrętem wroga był 8742 tonowy frachtowiec Limerick. Nakagawa nie chciał wrócić w niesławie i mówić, że udało mu się zatopić tylko jeden okręt, a tak mógł liczyć na pochwałę za zatopienie wrogiego okrętu.
W lutym 1944 roku Nakagawa dowodzący okrętem podwodnym I-37 dopuścił się zbrodni na ocalałych marynarzach z trzech storpedowanych brytyjskich statków handlowych (RMS British Chivalry zatopiony 22-02-1944, RMS Sutlej zatopiony 26-02-1944 i RMS Ascot zatopiony 29-02-1944). Nakagawa, broniąc się przed zarzutami, twierdził, iż działał na rozkaz wiceadmirała Shiro Takasu, linia obrony Nakagawy nie znalazła potwierdzenia w rozkazach i został skazany na cztery lata więzienia i osadzony w więzieniu Sugamo jako zbrodniarz wojenny klasy B. Ten czyn pokazał, że Nakagawa był skłonny ignorować prawo wojenne, a tym samym postanowienia konwencji haskiej.
Po wojnie kilka razy próbowano odszukać wrak Centaura, lecz dopiero w 1995 roku ogłoszono, iż jest on położony 9 mil morskich (17 km, 10 min.) od latarni morskiej ma Moreton Island w znacznej odległości od ostatniej znanej pozycji. Podczas prezentacji wraku przedstawiono materiały z wraku, który leżał 170 metrów (560 stóp) pod wodą. Tożsamość okrętu została potwierdzona przez US Navy, Queensland Maritime Museum i Wear Australian Memorial. Ostatecznie znalazca Donald Denni został uznany za fałszerza, a odnaleziony statek okazał się 55-metrowym (180 stóp) frachtowcem MV Kyogle.
Następna próba odnalezienia wraku została podjęta w 2009 roku. 20 grudnia ogłoszono, że okręt został znaleziony, a wrak spoczywa 20o16,98`S 153o59,22`E 30 mil morskich od Moreton Island na głębokości 2059 metrów (6755 stóp). Dzięki zdalnie sterowanemu pojazdowi (ROV) zespół poszukiwawczy rozpoczął prace mające na celu dokumentację wraku. Dzięki pojazdowi ROV wykonane zostały fotografie potwierdzające autentyczność odnalezienia wraku, był to Cantaur. Podczas czterech eksploracji zebrano 24 godziny materiału wraz z licznymi zdjęciami. Zostały dostrzeżone charakterystyczne cechy Centaura m.in., czerwony numer identyfikacyjny, dzwon okrętowy, oznaczenia charakterystyczne dla okrętu szpitalnego.
Podczas ostatniej eksploracji dzięki pojazdowi ROV 12 stycznia 2010 r. położono na dziobie Centaura tablicę pamiątkową.
Witold Rychter
Przeczytaj też:
