Baza Kriegsmarine w Świnujściu
Przemysław FEDOROWICZ
Strategiczne położenie ujścia Świny do morza zauważono już we wczesnym średniowieczu. Niewielkie fortyfikacje obronne wznosili tutaj Słowianie, później Szwedzi i Prusacy. Od 1747 r. Świnoujście zaczęło funkcjonować jako port morski. W 1918 r. rozpoczęto zakrojone na szeroką skalę prace budowlane obejmujące zabezpieczenie portu kamiennymi falochronami oraz umocnienie nabrzeży kanału portowego. Blokada portu, przeprowadzona w 1848 r. przez flotę duńską, przełamana zwycięską bitwą morską przez flotę Królestwa Prus koło półwyspu Jasmund na Rugii, stała się faktycznie momentem początkowym w przekształceniu portu w twierdzę i bazę marynarki.
Pruska flota wojenna na stałe zaczęła stacjonować w świnoujskim porcie od 1863 roku. W latach 1848-1881 rozpoczęto trwającą etapami budowę fortyfikacji, chroniących port i cumujące w nim okręty. Do wybuchu I w.ś. port świnoujski urósł do rangi jednej z największych baz marynarki wojennej na Bałtyku oraz sporego garnizonu lądowego. W tutejszych basenach cumowały największe jednostki pływające ówczesnej floty Morza Bałtyckiego, dowodzone przez wielkiego admirała Henryka Pruskiego oraz okręty zespołu bojowego kontradm. Behringa. Forty i obiekty garnizonu obsadzone zostały lądowymi oddziałami marynarzy i jednostkami artylerii lądowej. Pierwszy raz pojawiły się wówczas w obrębie twierdzy ufortyfikowane baterie ciężkiej artylerii nadbrzeżnej oraz stanowiska ogniowe artylerii przeciwlotniczej.
Przegrana wojna spowodowała chwilowy upadek znaczenia twierdzy. Szczątkowa Reichsmarine i nieliczne oddziały lądowe Reichswehry, pozbawione dodatkowo na mocy Traktatu Wersalskiego ciężkiej artylerii, egzystowały w Świnoujściu zaledwie od początku lat trzydziestych. Koniunktura na zbrojenia i odbudowa potęgi militarnej nastąpiła dopiero po przejściu władzy w Niemczech przez Hitlera. Utworzona w 1935 r. Kriegsmarine rozbudowała twierdzę do rozmiarów największego portu wojennego na Bałtyku oraz ogromnego arsenału i bazy technicznej marynarki.
Podczas II wojny Światowej baza Krigsmarine w Swinemünde pełniła rolę bardzo ważnego ogniwa w systemie bałtyckich garnizonów marynarki. Zabezpieczała bowiem działalność niemieckiej floty oraz stanowiła istotne zaplecze szkoleniowe, naukowo-badawcze i stoczniowe.
Dowództwa
W kwietniu 1921 r. powstał urząd Komendanta Świnoujścia (Kommandant von Swinemunde), od 1934 istniejący pod nazwa Komendanta Umocnień Pomorza (Kommandant der Befestigungen der Pommerschen Kuste) i od sierpnia 1939 r. jako Dowództwo Obszaru Nadmorskiego Pomorze (Kustenbefehlshaber Pommern). Jednostki te były podporządkowane Wyższemu Dowództwu Marynarki Wschód (Marine-Oberkommando Ost).
Kustenbefehlshaber Pommern:
Kapitan zur See Thiele 03.1939-10.1939
Konteradmiral Schenk 01.1940-03.1940
Konteradmiral Krafft 03.1940-06.1940
Konteradmiral v. Bredow 06.1940-03.1943
Konteradmiral Mahrholz 04.1940-05.1941
Konteradmiral Lietzmann 03.1943-09.1943
Sztab Dowodcy Obszaru korzystał m.in. z hotelu “Zum Wallfisch” (obecny “Energetyk”), z obiektu sztabowego na obecnym Wybrzeżu WładysΠawa IV oraz obiektu sztabowego koło Ahlbeck (Niemcy). We wrześniu 1943 r. Kustenbefehlshaber Pommern zostało wcielone w kompetencje Dowództwa Zachodniego i Wschodniego Bałtyku (Kustenbefehlshaber der Westlichen und Ostlichen Ostsee).
Dowództwo obrony przeciwlotniczej bazy (Flugabwehrkommando) znajdowało się w XIX-wiecznym Forcie Engelsburg (koło Basenu Północnego) skąd koordynowano pracę stacji radiolokacyjnych i baterii przeciwlotniczych.
Główne bazy Kriegsmarine
W obrębie ujścia Świny (Swine) i Kanału Piastowskiego (Kaiserfahrt), Krigsmarine zbudowała kilka baz przeznaczonych dla rożnych formacji morskich. Osobno stacjonowały szkolne flotylle, flotylle bojowe oraz poszczególne rodzaje sił morskich.
Baza niszczycieli i torpedowców
Została zlokalizowana na wschodnim brzegu Świny, niedaleko jej ujścia do Zatoki. W kierunku północnym granica bazy był basen Osternothafen (obecny Basen Trymerski). Załogi okrętów mieszkały w koszarach Ostbaracke. Baza posiadała własne magazyny paliwowe i magazynowe. Przed wojną znajdował się tutaj sztab dowódcy sił torpedowych (Fuhrer der Torpedoboote), wraz z okrętami 1, 3 i 5 dywizjonu niszczycieli (Zerstörerdivision), 5 Torpedobootsdivision i tendrem Jagd. W czasie wojny nabrzeża były w dalszym ciągu wykorzystywane przez jednostki torpedowe oraz trałowce i inne okręty Kriegsmarine. Personel wchodził w skład oddziału Zerstorer und Torpedostammabteilung (od 1 stycznia 1944). W pobliskim Basenie Trymerskim cumowały małe kutry wyposażone w tzw. fumatory służące do zadymiania portu w czasie nalotu.
Nabrzeża płw. Kosa I płw. Zieliny
Wygląd dzisiejszych półwyspów Kosa i Zieliny przez ostatnie 100 lat ulegał ciągłym przeobrażeniom. Na początku XX wieku istniały tutaj dwie wyspy Grüne Flache i Eichstaden. Znajdowały się na nich liczne przystanie, jachtkluby, zakłady szkutnicze itp. Na zewnętrznej stronie wyspy Eichstaden zbudowano 10 pomostów, do których już od początku wieku cumowały duże okręty. W latach trzydziestych w rejonie dzisiejszego basenu południowego powstała duża baza cywilnych wodnosamolotów wraz z hangarem lotniczym i obiektami pomocniczymi. Pod koniec lat trzydziestych w skutek fortyfikowania Festung Swinemünde tereny wysp zostały przejęte przez marynarkę wojenna. Zostało wybudowane połączenie obu wysp z wyspą Uznam. Na półwyspach wybudowano liczne obiekty bazy morskiej, takie jak koszary, węzły łączności, schrony, torowiska itd. Od 1944 (?) roku przy nabrzeżu Eichstaden cumował hulk mieszkalny, dla kadetów marynarki Cordillera zatopiony podczas nalotu 12 marca 1945 roku.
Budowę obiektów dla szkolnej flotylli kutrów torpedowych rozpoczęto na przełomie 1940/41 r. Znajdowały się one na Półwyspie Eichstaden przy basenie południowym, gdzie cumowały kutry torpedowe. W bazie stacjonowały (cumowały po zewnętrznej stronie płw. Eichstaden) m.in. okręty bazy Tsingtau, Tanga, Carl Peters, Adolf Luderitz, Hermann von Wissmann, oraz jednostki mieszkalne Estonia i Sofia1. Baza funkcjonowała do 1944 r., kiedy to przeniesiono ja na wyspę Karsibor (Kaseburg).
1 stycznia 1936 r. rozpoczęto budowę bazy wodnosamolotow2 w oparciu o Basen Południowy i obiekty cywilnej Lufthansy. Głównym jej obiektem był duży hangar wodnosamolotów, który można podziwiać do dziś. Znajdował się tutaj Centrala Morskiego Ratownictwa (Seenotzentrale Ost) stworzona wraz z innymi centralami 30 sierpnia 1939 r. Podporządkowane jej były oddziały w Holtenau, Bug (Rugia), Nest (UnieEcie nad jeziorem Jamno) i Pillau (Piława). Pod koniec wojny stacjonowały tutaj jednostki lotnicze i morskie Seenotflottille 81 porucznika von Aswegena.
——————–
1za M. Whitley Deutsche Seestreitkräfte 1939-1945 – Einsatz im Kustenvorfeld oraz za H. Barkmann, ,i>Die Hilfsbegleitschiffe der Deutschen Schnellbootwaffe im Zweiten Weltkrieg.
2za D. Jung, B. Wenzel, A. Abendroth Die Schiffe und BOOT der deutschen Seeflieger 1912-1976, Stuttgart 1977.
