Operacja „Ostfront” cz. 1
Pod koniec stycznia do Niemiec zostały odwołane krążowniki Admiral Hipper oraz Köln. Zostały one zastąpione pancernikiem Scharnhorst (operacja „Paderborn”), który rzucił kotwicę 9 marca w Zatoce Bogen koło Narviku. Natychmiast został on także włączony w skład nowej grupy bojowej składającej się z pancerników Tirpitz i Lützow, krążownika Nürnberg oraz niszczycieli i torpedowców.
Do końca sezonu zimowego Admiralicja Brytyjska przeprowadziła jeszcze cztery konwoje ponosząc jedynie minimalne straty wynoszące pięć zatopionych transportowców. Po ustaniu nocy polarnej ruch żeglugowy ostał przerwany, a Admiralicja rozpoczęła przygotowania do sezonu zimowego. Przygotowania te miały za zadanie wyeliminować ciężkie okręty niemieckie.
Tymczasem niemieckie sztaby opracowywały coraz to kolejne operacje ofensywne z udziałem Kampfgruppe. Rozważano kontynuację operacji „Wunderland”, niedoszłego wypadu „Aurora” czy planu „Hektor” przewidywanych na wiosnę i lato 1943 roku. W planach operacyjnych pojawiły się projekty kolejnych ofensywnych operacji „Husar”, „Dudelsack”, „Südwind”, „Sizilien”, „Ostfront” (pierwotnie oznaczona jako „Skagerrak”), „Aussenjade” czy „Borkumriff”. Jednakże z braków paliwowych jedynie dwie z nich „Sizilien-Zitronella” oraz „Ostfront” doczekały się realizacji.
We wrześniu skład Kampfgruppe uległ dalszemu zmniejszeniu. Lützow został odwołany na Bałtyk, a pancernik Tirpitz odniósł uszkodzenia w wyniku ataku brytyjskich miniaturowych okrętów podwodnych 9. Jedyną sprawną jednostką Kampfgruppe został wówczas pancernik Scharnhorst oraz niszczyciele z 4 i 6 flotylli. 17 listopada 1943 r. na południe została odwołana cała 6 flotylla niszczycieli pozostawiając eskortę pancernika okrętom 4 flotylli. Flotylla ta składała się z 5 dużych niszczycieli Z 30, Z 33, Z 34, Z 38 oraz flagowego Z 29.
Plan operacji „Ostfront”
Kryptonimem „Skagerrak” w sztabie Admirała Morza Norweskiego (Admiral Nordmeer) określono operację skierowaną przeciwko żegludze konwojowej. 28 marca 1943 r. trafiła ona do sztabu grupy bojowej, celem zaznajomienia się z jej założeniami i taktyką. Sugestie ze strony sztabu Kampfgruppe spowodowały, że 1 maja 1943 r. Admiral Nordmeer wydał zmodyfikowany plan operacji „Skagerrak”, określony jako operacja „Ostfront” („Front wschodni”). Nowe założenia były bardziej elastyczne od pierwotnego planu i umożliwiały zależnie od wielu czynników zastosowanie różnych metod ataku. Plan, głównie zależny od trudnych warunków przewidywał, atak:
• samymi niszczycielami,
• niszczycielami i pancernikiem, lecz Scharnhorst jako eskorta niszczycieli,
• wspólnym ataku obu typów okrętów,
• atak samego pancernika.
Przyszły atak mógł być przeprowadzony tylko przy korzystnych warunkach odniesienia zwycięstwa, dokładnie określonych przez sztaby marynarki. Wstępnym warunkiem rozpoczęcia operacji było zlokalizowanie samego konwoju, jak i jego ciężkiej grupy osłonowej. W przypadku wykrycia zgrupowania pancerników musiały one znajdować się w takiej odległości aby był możliwy szyki wypad grupy bojowej i bezpieczny jej powrót. Dodatkowo warunki atmosferyczne musiały być na tyle względne, aby umożliwić skuteczne rozpoznanie lotnicze, oraz zapewnić możliwość użycia broni torpedowej w przypadku ataku niszczycieli i okrętów podwodnych. Kolejnym czynnikiem było zaskoczenie. Jednakże w klimacie północy i warunkach nocy polarnej należało się liczyć z nie zaistnieniem tychże korzystnych warunków. Silne sztormy, ciemności, wiatry i niskie temperatury były bardziej sprzyjającymi aliantom, niż Niemcom, przejawami natury. Możliwy atak pancernika, przy niedoskonałości własnych urządzeń radarowych, był możliwy jedynie około południa gdy następuje krótki okres półmroku. Jak się później okaże żadne z przyjętych wstępnych warunków do ataku nie zostało spełnione. A staranie ułożony plan operacji „Ostfront” faktycznie nie był realizowany ze swoimi założeniami.
Przeciwnicy
Grudzień 1943 r. zastał sztab Kampfgruppe niekompletny i zupełnie nie przygotowany do prowadzenia operacji bojowych przeciwko alianckiej żegludze. Bierne wykorzystanie okrętów, wynikające z braków paliwowych i szans na zwycięstwo, było przyczyną braku gotowości bojowej niemieckich załóg i upadku ich morale. Od listopada dowódca grupy bojowej (Befehlshaber der Kampfgruppe) wiceadmirał Oskar Kummetz przebywał na długotrwałym urlopie w Niemczech. Podobnie I oficer komandor Hansjürgen Reinicke oraz II oficer komandor podporucznik Fritz-Günther Boldemann, którzy przebywali na przepustkach w kraju. Jedyne wystawione zastępstwo obejmowało stanowisko dowódcy grupy, pozostałe I i II oficera prawdopodobnie w wyniku braku przekonania do wyjścia na akcję bojową, nie zostały obsadzone. Dodatkowo na zbliżające się Święta Bożego Narodzenia wydano także 80 przepustek zezwalających na spędzenie świat w Niemczech. Funkcje tymczasowego dowódcy grupy bojowej sprawował 45 letni kontradmirał Erich A. Bey 10. Głównym czynnikiem, który zapewne zdecydował o jego kandydaturze była przyszła strategia defensywna, której głównymi zadaniami miały stać się operacje minowe na wodach norweskich. Podczas jego nominacji, mało osób w sztabach w Berlinie, Kilonii czy Narwiku przewidywało ponowienie operacji ofensywnych z udziałem pancerników, w których kierowaniu Bey nie miał doświadczenia. 25 grudnia, krótko przed wyjściem na akcję bojową, uzupełnił on braki kadrowe w sztabie Kampfgruppe oficerami z pokładu uszkodzonego pancernika Tirpitz.
Stanowisko dowódcy pancernika Scharnhorst sprawował komandor Fritz Hintze 11, który objął je 14 października 1943 r. zastępując komandora Friedricha Hüffmaiera. Operacja „Ostfront” miała być jego pierwszym wyjściem w morze po objęciu tegoż stanowiska. Pozostałe stanowiska oficerskie zajmowali: I oficer komandor porucznik Dominik Ernst (od kwietnia 1943 r.), oficer nawigacyjny komandor podporucznik Lanz Edgar (od lutego 1943 r.), I oficer artylerii komandor podporucznik Bredenbreuker Walter (od kwietnia 1943 r.), główny mechanik komandor podporucznik (inż.) König Otto (od października 1943 r.).
Stan osobowy załogi w dniu 25 grudnia 1943 r. wynosił 1888 marynarzy i oficerów w tym także 40 (inne źródła 100) kadetów marynarki. W wyniku pośpiechu zaniedbano także zaokrętowanie grupy nasłuchowej B-Dienst, co było rutynową czynnością podczas akcji niemieckich ciężkich okrętów.12
Wsparciem pancernika była 4 flotylla niszczycieli dowodzona przez komandora Rolfa Johannessona, którego duże doświadczenie i wspólna dla niego i kontradmirała Beya taktyka, czyniła go silnym przeciwnikiem.13 Dowódcami poszczególnych okrętów byli: Z 29 (flagowy) komandor podporucznik Mutius, Z 30 komandor podporucznik Lampe, Z 33 komandor podporucznik Holtorf, Z 34 komandor podporucznik Hetz oraz Z 38 komandor podporucznik Brutzer.
W maju 1943 r. nowym głównodowodzącym Home Flett, został admirał Bruce A. Fraser (1888-1963), który zastąpił na stanowisku admirała Toveya (1885-1971). 55 letni admirał odznaczał się dużym doświadczeniem zdobytym już podczas I wojny światowej (od 1902 w brytyjskiej marynarce wojennej). W 1943 r. bezpośrednio dowodził operacjami konwojowymi na Morzu Barentsa z pokładu jednego z okrętów ciężkiej grupy osłonowej. Podczas eskorty konwoju JW-55B dowództwo nad okrętami grupy osłonowej (Force II) sprawowali: Duke of York (flagowy), komandor G.H.E. Russell, Jamaica, komandor J. Hughes-Hallett, Samuarez, kapitan marynarki E.W. Walmsley, Savage, komandor podporucznik M.D.G. Meyrick, Scorpion, kapitan marynarki W.S. Clouston oraz Stord, kapitan marynarki S. Storcheill.
Pancernik Duke of York już od marca 1943 r. wraz z bliźniaczym King Georg V osłaniał arktyczne konwoje, a po powrocie z operacji „Torch” rozpoczął ponowny żmudny okres patroli na Morzu Norweskim i Morzu Barentsa. Podobnie załogi pozostałych okrętów posiadały spore doświadczenie nabyte podczas rozmaitych operacji morskich. Doświadczenie kadry oficerskiej i wyszkolenie załóg, a także nowoczesny sprzęt radiolokacyjny tworzyły z nich bardzo groźnych przeciwników, z którymi według dyrektyw SKL i Hitlera niemieckie okręty nie powinny wdawać się w żadne potyczki.
Zespołem osłony bliskiej, złożonym z krążowników X eskadry, dowodził 56 letni admirał Robert Lindsey Burnett (1887-1959). Podczas I wojny światowej był dowódcą torpedowca i niszczyciela, a w okresie międzywojennym służył jako dowódca flotylli niszczycieli i eskadry krążowników we wschodniej Azji i południowej Afryce. W latach II wojny światowej obejmował stanowiska dowódcy sił minowych, niszczycieli i eskadry krążowników.14 Podczas eskorty konwoju JW.-55B dowództwo nad okrętami Force 1 sprawowali: Belfast (flagowy) komandor F.R. Parham, Norfolkkomandor. D.K. Bain oraz Sheffield komandor C.T. Addis. Załogi tychże okrętów zdobywały doświadczenie już od 1941 r. podczas operacji konwojowych na Atlantyku, a później także na Morzu Barnetsa i Morzu Norweskim.
(ciąg dalszy nastąpi)
——————–
8 Operacja „Regenbogen” zakończyła się uszkodzeniem Hippera, zatopieniem niszczyciela Friedrich Eckoldt, oraz brytyjskich: niszczyciela Achates, trałowca Bramble i uszkodzeniem niszczyciela Onslow.
9 Operacja „Source” – atak trzyosobowych mini okrętów podwodnych X 5, X 6, X 7, X 8, X 9 i X 10 na okręty zakotwiczone w Altafjordzie. Tirpitz został ciężko uszkodzony przez 4 miny i wyeliminowany z operacji morskich.
10 Erich Bey urodzony w Hamburgu 23 marca 1898 r. Podczas I wojny w cesarskiej marynarce wojennej, podczas II wojny dowódca niszczyciela Z 14, później dowódca 4 i 6 flotylli niszczycieli, a od 1940 r. dowódca niszczycieli (F.d.Z).
11 Fritz Hintze – urodzony 13 maja 1901 r. Do lata 1942 jako oficer nawigacyjny na krążowniku Admiral Hipper.
12 B-Dienst (Beobachtung – Dienst) – odział nasłuchu radiowego kontrwywiadu armii.
13 Rolf Johannesson od 1938 r. dowódca niszczyciela Z 15, później dowódca niszczyciela ZG 3, a od 10 kwietnia 1943 r. dowódca 4 flotylli niszczycieli. Po śmierci Admirała Beya od lutego 1944 r. dowódca Kampfgruppe w Norwegii.
14 Od połowy 1944 r. głównodowodzący na południowym Atlantyku.
Przeczytaj też:
Nie wiedziałem że w tej operacji bral udział niemiecki pancernik Scharnhorst