Narodziny chińskich okrętów podwodnych
Rankiem 24 czerwca 1954 roku przy nabrzeżu Wschodniego Basenu bazy Port Artur nastąpiło oficjalne przekazanie S-52 (kpt. II rangi [kmdr por.] G.M. Piatakow) oraz S-53 (kpt. II rangi [kmdr por.] N.P. Prygunkow) stronie chińskiej. Jednostki uroczyście opuściły radzieckie bandery, a w ich miejsce podniesione zostały bandery ChRL. Rzecz znamienna okręty otrzymały wielce symptomatyczne nazwy (oczywiście w dość dowolnym tłumaczeniu) Nowe Chiny-11 i Nowe Chiny-12.
Tym samym pierwszy raz w swoich długich dziejach w składzie chińskiej marynarki wojennej znalazły się okręty podwodne, które jak wskazuje historia zagościły w niej na trwałe.
Wkrótce po przejęciu nastąpił debiut okrętów, które samodzielnie przeszły z Port Artur do Qingdao, gdzie na terenie dawnego Basenu Handlowego założono bazę chińskich podwodników. W pracach przy zorganizowaniu tej bazy decydującą rolę odgrywali radzieccy specjaliści i doradcy, którzy zostali tam skierowani w większej liczbie w połowie roku 1954.
Realizując swoje wcześniejsze zobowiązania Związek Radziecki sukcesywnie kierował do Chin kolejne zespoły przekazywanych ze składu Floty Oceanu Spokojnego okrętów. W październiku 1954 osiągnął Qingdao zespół kontradm. B.F. Pietrowa, w którego składzie znalazły się między innymi okręty podwodne M-276 (kpt. III rangi [kmdr ppor.] J.S. Oszerowicz) i M-277 (kpt. III rangi [kmdr ppor.] N.S. Sotosow).11
Następną grupę jednostek przyprowadził w czerwcu 1955 kontradm. A.I. Rassocho, w jej składzie znalazły się również okręty podwodne. Tym razem były to S-24 (kpt. II rangi [kmdr por.] M.K. Kazancew), S-25 (kpt. II rangi [kmdr por.] I.D. Pekker), M-278 (kpt. III rangi [kmdr ppor.] W. I. Sawczenko) oraz M-279 (z dowódcą grupy kpt. II rangi [kmdr por.] N.I. Ławriszczew).12
Niemal równocześnie w maju 1955 roku strona radziecka rozpoczęła ewakuację zajmowanej od września 1945 bazy morskiej w Port Artur, przekazującją następnie Chińczykom wraz z całą infrastrukturą obronną i techniczną, a także częścią mniejszych, bazujących w niej jednostek pływających.
Gdy w składzie marynarki wojennej ChRL znalazło się już łącznie 8 okrętów podwodnych, dwóch różnych typów, utworzono z nich Brygadę OP stacjonującą w Qingdao, choć tak naprawdę pełną gotowość bojową zdołały osiągnąć jedynie eks-S 52 i eks-S-53, co potwierdziły w czasie manewrów przeprowadzonych u wybrzeży Półwyspu Kwantuńskiego w roku 1955. Pozostałe jednostki znajdowały się jeszcze na etapie szkolenia i zgrywania załóg. W procesie tym nadal uczestniczyli radzieccy specjaliści i instruktorzy, pozostawieni na przekazanych okrętach, którzy pełnili swoje funkcje do końca 1955, po czym powrócili do ZSRR.
Niestety już pierwsze samodzielne wyjścia w morze chińskich załóg wykazały ich słabe przygotowanie, w tym szczególnie oficerów do prowadzenia działań, zaś brak podstawowych nawyków technicznych prowadził do powstawania częstych awarii, nawet w czasie postoju w bazie. W maju 1956 powracający o zmroku do bazy okręt podwodny 403 (eks-S-52) zderzył się z rybackim sejnerem, powodując jego zatonięcie. Sama jednostka wyszła z kolizji z uszkodzonym kadłubem, jednak jak się miało okazać już wkrótce pech jej wcale nie opuścił. W czasie dokowania w Port Artur doszło na pokładzie do eksplozji zbiornika sprężonego powietrza, w wyniku czego wielu pracujących stoczniowców odniosło śmiertelne rany od odłamków kadłuba, zaś sam 403 miał ponownie uszkodzony kadłub, tym razem lekki jak i sztywny.
Awarie na chińskich okrętach podwodnych wynikały w dużej mierze z nieprzestrzegania przez ich załogi obowiązujących procedur i regulaminów, które uważano za dokumenty zbędne i “nie demokratyczne”. Mimo starań ze strony radzieckich instruktorów nawyków tych nie udało się wyeliminować, co niestety często prowadziło do tragedii.
Pracę radzieckich specjalistów i doradców utrudniała także niejasna sytuacja walki wewnętrznej między poszczególnymi frakcjami w kierownictwie Komunistycznej Partii Chin, która prowadziła do tego, że poddawana stałemu “praniu mózgów” kadra oficerska zachowywała się nader biernie, co znajdowało niestety swoje odbicie w osiąganych rezultatach szkolenia.
Ostatnim w zasadzie wystąpieniem radzieckich doradców, współpracujących z chińską bronią podwodną był udział w dużych manewrach marynarki wojennej przeprowadzonych u brzegów Półwyspu Kwantuńskiego w maju 1956 roku. W manewrach tych uczestniczyły również 4 okręty podwodne, które przeszły z Qingdao do Port Artur. Po zakończeniu ćwiczeń odbył się oficjalny bankiet w którym uczestniczył także sam premier Czou En-Lai, który bardzo komplementował pomoc “bratnich” specjalistów. Co z tego, kiedy po powrocie do bazy okazało się, że strona chińska przyśpieszyła zakończenie kontraktu z radzieckimi specjalistami, którzy niemal odwrotnie muszą wracać do ZSRR. Decyzja ta, podyktowana zapewne względami politycznymi, była równie nieoczekiwana dla chińskich podwodników, którzy zdołali zaledwie przystąpić dopiero do realizacji poszczególnych, przewidywanych regulaminem zadań bojowych.
Od połowy roku 1956 Chińczycy zaczęli praktycznie rozwijać swoje siły podwodne już całkowicie na własny rachunek, co czynią mimo pewnych wzlotów i upadków z dobrym skutkiem po dzień dzisiejszy.
Warto jeszcze wspomnieć o dalszych losach okrętów podwodnych przekazanych przez Związek Radziecki do ChRL. Jednostki typu “S”, które ostatecznie otrzymały chińskie oznaczenia 401, 402, 403 i 404, przetrwały w służbie aż do roku 1972, gdy zostały skreślone ze stanu floty i powędrowały na złom. Okręty typu “M”, oznaczone jako 301, 302, 303 i 304, w ostatnich lata służby pełniły funkcje jednostek treningowych i ostatecznie zostały złomowane w roku 197013. Rzecz znamienna jednostki pozostające w służbie pod chińską banderą o wiele lat “przeżyły” swych radzieckich “bliźniaków”, dla których los okazał się być mniej łaskawy.
Maciej S. Sobański
Bibliografia:
1. Bałakin S.A., Morpzow M.E., Podwodnyje łodki tipa “S”, “Morskaja Kollekcija” No 2 (32) Moskwa 2000.
2. Breyer S., Meister J., Die Marine der Volksrepublik China, München 1982.
3. Conway`s All the World’s Fighting Ships 1922-1946, London 1988.
4. Kozyr W.W., 50 let spustija: my sozdawali podwodnyj fłot Kitaja, “Podwodnik Rossii” 2004 No 5.
5. Pawłow A.S., Korabli kitajskogo fłota, Jakuck 1996.
6. Sobański M.S., Chiny na morzu, “OW“ nr spec. 3/1999.
——————–
11 wg Kozyr W.W., 50 let… w skład grupy oprócz okrętów podwodnych wchodziły 2 niszczyciele proj. 7 Rieszytielnyj i Rietiwnyj oraz 2 trałowce proj. 254.
12 wg Kozyr W.W., 50 let… w skład grupy oprócz okrętów podwodnych wchodziły 2 niszczyciele proj. 7 Riekordnyj i Riezkij oraz dywizjon ścigaczy op proj. 122
13 wg Pawłow A.S., Korabli kitajskogo…
