Operacja „Ostfront” cz. 1
Przemysław FEDEROWICZ
Niemcy rozpoczęły kolejną wielką operację wojskową, tym razem skierowaną ku wschodniemu, jeszcze niedawno sojuszniczemu państwu. Ogromne sukcesy państw osi w Rosji i trzymanie w szachu Wielkiej Brytanii, zmusiło oba te wielkie mocarstwa, wsparte pomocą Stanów Zjednoczonych, do wzajemnej współpracy i pomocy. 28 września 1941 r. do Moskwy przybyli przedstawiciele brytyjsko-amerykańskiej komisji Panowie Beaverbrook i Harriman. 4 października zostało podpisane, wspólne, alianckie postanowienie dotyczące dostaw sprzętu wojennego do Rosji. Osiem dni później z Wielkiej Brytanii wyruszył pierwszy konwój z pomocą wojskową oznaczony kryptonimem PQ-1. Na pokładach frachtowców znajdowało się 140 czołgów, 100 myśliwców „Hurricane”, 200 pojazdów opancerzonych, 200 działek przeciwpancernych z amunicją i 50 lekkich działek 25 mm wraz z amunicją. Do marca 1942 r. do arktycznych portów w Archangielsku i Murmańsku wpłynęło 110 statków ze sprzętem wojennym tracąc zaledwie jeden transportowiec.
Klęski wojsk hitlerowskich w Rosji oraz coraz śmielsze poczynania aliantów na wodach norweskich 1 zmusiły Hitlera do rozważenia planu przerzucenia większych sił do środkowej i północnej Norwegii. Ostateczną jego decyzję przypieczętowały pogłoski o planowanej operacji desantowej w tymże rejonie rozgłaszane przez wywiad angielski. Już 16 stycznia 1942 r. do Trondheim został przebazowany pancernik Tirpitz, tworzący zalążek przyszłej silnej grupy bojowej. 24 lutego dołączyły do niego ciężkie krążowniki Admiral Scheer i Prinz Eugen, który dzień wcześniej został ciężko uszkodzony torpedą przez brytyjski okręt podwodny Trident 2. Dowództwo nad pancernikami i niszczycielami objął wiceadmirał Otto Ciliax podnosząc 24 lutego 1942 r. swoją flagę na Tirpitzie.
Obecność niemieckiej Grupy Bojowej (Kampfgruppe) zmusiła Aliantów do podjęcia kroków, których celem było zapewnienie bezpieczeństwa szlakom żeglugowym na Morzu Barentsa i na Atlantyku 3. Na bazujące okręty w Faetenfjordzie i Lofjordzie lotnictwo bombowe wykonało kilka bezskutecznych nalotów, 4 a w skład konwojów przydziel ono ciężką grupę osłonową składającą się z pancerników, krążowników i lotniskowca.
Pierwszą operacją tworzącej się Kampfgruppe był wypad przeciwko konwojowi PQ-12 i powrotnemu QP-8. 6 marca zespół w składzie pancernik Tirpitz wraz z niszczycielami Z 25, Paul Jacobi, Hermann Schoemann i Friedrich Ihn opuścił Trondheimfjord i skierował się ku wykrytym transportowcom alianckim. Rezultatem starcia było zatopienie jedynie radzieckiego zbiornikowca Iżora (2815 BRT). Po powrocie do bazy, głównodowodzący flotą, admirał Reader zgłosił propozycję jeszcze większego wzmocnienia składu grupy bojowej oraz zwiększenia liczby lotnictwa rozpoznawczego i bombowego w Norwegii. 21 marca w Lofjordzie rzucił kotwice ciężki krążownik Admiral Hipper, który został wcielony w skład grupy bojowej. Do lipca 1942 r. prowadził w jej strukturze intensywne szkolenia przygotowując się do wspólnej akcji. 22 marca w Trondheimfjordzie znajdowały się: pancerniki Tirpitz i Admiral Scheer, krążowniki ciężkie Admiral Hipper i Prinz Eugen (uszkodzony), niszczyciele Paul Jacobi, Hermann Schoemann, Friedrich Ihn, Z 24, Z 25, Z 26, Z 30 oraz torpedowce T 15, T 16 i T 17. Okręt te stanowiły silną formację mogącą zagrozić każdemu konwojowi. Jednakże z powodu straszliwego braku paliwa do akcji przeciwko alianckiej żegludze używano niszczycieli i okrętów podwodnych bazujących w Kirkenes oraz lotnictwa bombowego. 20 maja, w ramach operacji „Walzertraum”, do Trondheimfjordu została przerzucona kolejna ciężka jednostka – ciężki krążownik Lützow.
Po zaciętej walce Luftwaffe przeciwko konwojowi PQ-16 niemiecka Kriegsmarine rozpoczęła przygotowania do operacji ofensywnych stojącej bezczynnie grupy bojowej. Organizacyjnie okręty został podzielone na dwa zgrupowania:
„Kampfgruppe I”
Miejsca bazowania: Faeten i Lo-Fjord (Trondheimfjord)
Dowódca: admirał Otto Schniewind
Okręty: Tirpitz, Admiral Hipper, Karl Galster, Friedrich Ihn, Hans Lody, Theodor Riedel, T 7, i T 15.
„Kampfgruppe II”
Miejsce bazowania: Zatoka Bogen koło Narviku
Dowódca: wiceadmirał Oskar Kummetz
Okręty: Lützow, Admiral Scheer, Z 24, Z 27, Z 28, Z 29, Z 30 i Richard Beitzen.
2 lipca 1942 r. Kriegsmarine rozpoczęła operacje „Rösselsprung” skierowaną przeciwko wykrytemu konwojowi PQ-17. Zdobyta przez wywiad brytyjski informacja o opuszczeniu przez niemieckie okręt bazy spowodowała rozproszenie się konwoju i powrót brytyjskiej, ciężkiej grupy osłonowej do bazy. Przechwycony rozkaz nakazujący rozproszenie konwoju oraz uszkodzenie Lützowa i dwóch niszczycieli (weszły na skały) spowodował odwołanie ataku obu grup bojowych. Zniszczeniem konwoju zajęły się okręty podwodne i lotnictwo bombowe. Konwój stracił 24 statki.
Kolejnym wzmocnieniem sił morskich w Norwegii było przybycie w lipcu 1942 r. do Trondheim krążownika Köln. Miał on uczestniczyć w operacjach minowych „Rasputin” i „Meisenbalz” oraz w ataku wraz z krążowniki Admiral Hipper na konwój QP-14. Operacje te przewidywano na wrzesień 1942 r. 9 sierpnia uszkodzony na skałach ciężki krążownik Lützow został skierowany do Niemiec celem remontu, a pozostałe okręty pozostaływ swoich bazach. Jedynie krążownik Admiral Hipper wziął udział w operacji ofensywnej „Wunderland” („Kraina cudów”) na Morzu Karskim w dniach od 16 do 30 sierpnia 1942 r. Kolejną akcją Hippera była operacja minowa „Zarin” („Caryca”) w dniach od 24 do 28 września, która zastąpiła wcześniejszą operację pod kryptonimem „Rasputin”. Kolejne planowane operacje „Blitz” („Błyskawica”) i „Donner” („Grom”) z udziałem krążowników Admiral Hipper i Köln, zostały jak poprzednie odwołane.5
Po tragedii PQ-17 admiralicja brytyjska wstrzymała konwoje do września 1942 roku, kiedy to wyruszył kolejny konwój PQ-18. Duże straty poniesione w wyniku skoordynowanego ataku niemieckiego lotnictwa i okrętów podwodnych, zmusiły admiralicję do kolejnego wstrzymania ruchu konwojów. Jedyne zaopatrzenie przewoziły od tego czasu pojedyncze statki wysyłane w odstępach 200 milowych. 25 października alianci podjęli jeszcze jedną próbę zniszczenia okrętów niemieckich w ramach operacji „Title”, także zakończonej porażką.6
8 listopada 1942 r. rozpoczęła się aliancka operacja desantowa w północno-zachodniej Afryce znana jako operacja „Torch”. Związana z nią duża koncentracja sprzętu i zaopatrzenia wpłynęła na podjęcie decyzji rządu Wielkiej Brytanii o wstrzymaniu ruchu konwojowego aż do stycznia 1943 r. Jednakże w wyniku interwencji prezydenta Stanów Zjednoczonych podjęto decyzję o rozpoczęciu ruchu statków przez Morze Barentsa od razu po zakończeniu operacji „Torch”. W kręgach dowódczych admiralicji brytyjskiej istniały dwa rozbieżne stanowiska dotyczące ilości statków wchodzących w skład konwojów. Pierwsze zakładało przeprowadzenie jednego dużego konwoju z silną eskortą i drugie, silnie popierane przez głównodowodzącego Home Fleet admirała Toveya, które zakładało przeprowadzenie dwóch mniejszych konwojów. Argumenty takie jak: mniejsze ryzyko wykrycia, lepsza ochrona przez eskortę i łatwiejsze manewrowanie zgrupowaniem w trudnych warunkach atmosferycznych stały się przyczyną akceptacji drugiego wariantu.
Niemieckie działania Kriegsmarine w listopadzie 1942 r. ograniczyły się tylko do operacji „Hoffnung” („Nadzieja”), skierowanej przeciwko radzieckim szlakom żeglugowym w Arktyce. Została ona przeprowadzona przez krążownik Admiral Hippera oraz cztery niszczyciele.7 Na Bałtyk także odwołany pancernik Admiral Scheer, który 12 listopada zawinął do Świnoujścia. Zastąpił go lekki krążownik Nürnberg przebazowany na północ z południowej Norwegii. W połowie grudnia do Norwegii został przerzucony wyremontowany ciężki krążownik Lützow (w ramach operacji „Prometheus”), który zakotwiczył w Kaafjordzie, jednej z odnóg Altafjordu.
Pierwszy aliancki, nowy konwój, oznaczony kryptonimem JW-51A wyruszył z Loch Ewe w północnej Szkocji 15 grudnia 1942 r. i bezpiecznie, nie wykryty, dotarł do Murmańska. Dostarczył 100 000 t zaopatrzenia. Ciemności nocy polarnej, silne sztormy oraz osłabienie lotnictwa niemieckiego tudzież braki paliwowe Kriegsmarine stały się wielkimi sprzymierzeńcami alianckich statków. Jednakże kolejny konwój JW-51B został wykryty przez niemieckie lotnictwo rozpoznawcze i zaatakowany przez okręty Kampfgruppe II w składzie Admiral Hipper, Lützow, oraz 5 niszczycieli (operacja „Regenbogen”).8 Zaangażowanie dużych sił marynarki i narażanie wartościowych okrętów na zatopienie nie ponosząc tym samym żadnych sukcesów wywołało u Hitlera wielki gniew. Wydał on natychmiastowy rozkaz o demontażu uzbrojenia z ciężkich okrętów, a ich samych poddaniu kasacji. Stanowisko Hitlera spowodowało złożenie dymisji przez admirała Raedera i zastąpienie go dowódcą okrętów podwodnych admirałem Dönitzem.
——————–
1 M.in operacje komandosów „Claymore” 4 marca 1941, „Gauntlet” we wrześniu 1941 oraz „Anklet” i „Archery” w grudniu 1941 roku.
2 Prinz Eugen do połowy maja 1942 r. kotwiczył w Lofjordzie, gdzie został prowizorycznie naprawiony i nie brał udziału w działaniach floty. 16 maja 1942 r. powrócił do Niemiec w ramach operacji „Zauberflöte”.
3 26 marca 1942 r. rozpoczęła się operacja, której celem było zniszczenie doku Forme Normandie w St. Nazaire przez staranowanie go niszczycielem Campbeltown. Dok ten stanowił jedyne miejsce remontowe w tymże rejonie dla pancernika Tirpitz, którego wyjścia na Atlantyk obawiała się admiralicja brytyjska.
4 Pierwszy nalot odbył się w nocy z 27 na 28 marca 1942 r. (43 samoloty), kolejne 28/29 marca (34 bombowce z 4 i 5 Grupy Bombowej), 30/31 marca (34 „Halifaxy” z 4 Grupy Bombowej), operacja „Bluebeard” w nocy 27/28 kwietnia (32 „Halifaxy” i 12 „Lancasterów”) i kolejny 28/29 (23 „Halifaxy” i 11 „Lancasterów”).
5 Operacja „Blitz” – atak na stacje polarne na Wyspie Barentsa, operacja „Donner” atak na obiekty lądowe Wyspy Jan Mayen.
6 Celem operacji „Title” było zniszczenie pancernika Tirpitz zakotwiczonego w Faetenfjordzie przez dwie kierowane torpedy przeholowane do Trondheimfjordu przez norweski kuter rybacki Arthur.
7 Rezultatem wypadu było zniszczenie ścigacza BO 78 i zbiornikowca Donbass (7925 BRT)
Nie wiedziałem że w tej operacji bral udział niemiecki pancernik Scharnhorst