Przyszłe wyzwania dla NATO
Cyberprzestrzeń jest tą domeną, w której adwersarze w coraz większym stopniu dążą do destabilizacji Sojuszu. Neutralizowanie podejmowanych w tej domenie działań będzie rosnącym wyzwaniem dla państw Sojuszu Północnoatlantyckiego.
W 2023 r. członkowie NATO zobowiązali się do realizacji nowych, ambitnych celów w zakresie priorytetowego wzmocnienia krajowej obrony cybernetycznej, w tym infrastruktury krytycznej. Na szczycie NATO w Wilnie w 2023 r. członkowie Sojuszu zatwierdzili nową koncepcję zwiększenia wkładu cyberobrony w ogólną postawę NATO w zakresie odstraszania i obrony, a także uruchomili natowską Zdolność Wirtualnego Wsparcia Incydentów Cybernetycznych (VCISC) w celu wsparcia krajowych wysiłków łagodzących w odpowiedzi na znaczące szkodliwe działania cybernetyczne. Wzmocnienie odporności cybernetycznej ma kluczowe znaczenie dla zwiększenia bezpieczeństwa Sojuszu i zwiększenia jego zdolności do łagodzenia potencjalnych poważnych szkód wynikających z zagrożeń cybernetycznych. Nadchodząca dekada będzie okresem dalszych intensywnych działań w tym kierunku.
Cyberprzestrzeń jest tą domeną, w której adwersarze w coraz większym stopniu dążą do destabilizacji Sojuszu – dążą do degradacji naszej infrastruktury krytycznej, ingerencji w usługi rządowe, zdobycia informacji, kradzieży własności intelektualnej i utrudnienia naszych działań wojskowych. Rośnie liczbie poważnych i utrzymujących się zagrożeń cybernetycznych – w tym dla systemów demokratycznych i infrastruktury krytycznej – w tym w przypadkach, gdy działania te stanowią część kampanii hybrydowych. Ta tendencja będzie się utrzymywać, jako że metoda prowadzenia konfliktów w postaci działań hybrydowych, którym nie raz trudno przypisać atrybucję czy jednoznacznie zdefiniować je w myśl przepisów międzynarodowych jako działania wojenne, będzie się rozwijać. Działania hybrydowe są bowiem dużo bardziej efektywne od działań tradycyjnych (kinetycznych). Ich neutralizowanie będzie rosnącym wyzwaniem dla państw sojuszu Północnoatlantyckiego.
Rosyjska agresja na Ukrainie i działania hybrydowe w tym dezinformacja i propaganda podejmowane przez Rosję w stosunku do krajów NATO wymagają nieustannego wzmacniania rozbudowywania struktur NATO odpowiadających za ten sektor. Tym bardziej, że swoją aktywność na polu dezinformacji i operacji hybrydowych zwiększyły również Chiny, których konfrontacyjna retoryka i dezinformacja są wymierzone w członków Sojuszu i szkodzą bezpieczeństwu NATO. Rosja w najbliższej dekadzie pozostanie jednym z głównych zagrożeń dla NATO, coraz większą rolę jako adwersarz sojuszu będą odgrywać Chiny.
Zrozumienie przyszłych wyzwań stojących przed NATO wymaga szerokiego spojrzenia na środowisko, w którym istnieje NATO. Jest ono zdominowane przez szerokie spektrum dziedzin, w tym politycznych, wojskowych, ekonomicznych, społecznych, prawnych, technologicznych, akademickich i informacyjnych. Tak złożonym warunkom determinowanym dynamicznym postępem cyfrowym związanym z 4. rewolucją przemysłową towarzyszą zarówno liczne szanse, jak i zagrożenia.
Wojna hybrydowa – nowe zagrożenie
Podstawowym zagrożeniem dla NATO jest poszerzające się spektrum możliwości realizacji działań hybrydowych, czyli prowadzonych poniżej progu wojny. Ta działalność jest prowadzona przez wiele krajów, przodują w niej Chiny, Rosja, Korea Północna i Iran. Namacalnym przykładem aktywności hybrydowej było wysłanie przez Rosję na Krym w 2014 roku tzw. “zielonych ludzików”, a w lutym 2022 roku inwazja na terytorium Ukrainy, które Kreml określa jako tak zwana “operacja specjalna”. Działania tego typu należy zakwalifikować jako próby dezinformacji i osłabienia procesów integracyjnych NATO, do którego Ukraina aspiruje od ponad dekady.
Wojna na Ukrainie
Rosyjska inwazja na Ukrainę stała się przełomem w międzynarodowej architekturze bezpieczeństwa. Na nowo ukształtowała myślenie państw NATO o obronie, odstraszaniu i spójność sojuszu na nadchodzące dziesięciolecie. Inwazja Rosji na Ukrainę ma istotne implikacje dla NATO i prawdopodobnie wpłynie na przyszłe zmiany w sojuszu. Wojna na Ukrainie jest porażką odstraszania. Z drugiej strony zjednoczyła sojusz transatlantycki. Wspólnota NATO jest silniejsza niż kiedykolwiek. Główną misją NATO pozostaje kolektywna obrona w Europie. Sojusz musi dostosować się do zmieniającego się krajobrazu zagrożeń w którym Rosja pozostanie jednym z głównych zagrożeń dla NATO w najbliższej dekadzie, a Chiny będą odgrywać coraz ważniejszą rolę jako przeciwnik Sojuszu. Operacje wpływu na informacje, cyberataki, operacje wpływu politycznego, uzbrojone finanse i przymus ekonomiczny są głównymi wektorami ataku. Co więcej, wojna zrewolucjonizowała strategię wojskową NATO i przesunęła środek ciężkości zainteresowania na wschód. Podstawową misją NATO musi być odstraszać Rosję w Europie.
NATO musi zmienić planowanie obronne – niezbędne jest pełne wdrożenie efektu odstraszającego oraz nowa koncepcja obrona. Obejmuje to plany regionalne i domenowe, w tym domenę cyberprzestrzeni. NATO musi rozważyć dalsze wzmocnienie swojej obecności wzdłuż wschodniej flanki w celu zapewnienia dodatkowego wsparcia I zabezpieczenia państwom członkowskim zaniepokojonym rosyjskimi zamiarami. Konflikt na Ukrainie uwypuklił znaczenie modernizacji możliwości obronnych NATO – skutecznego odstraszania i przeciwdziałania zagrożeniom hybrydowym. NATO musi nadać priorytet inwestycjom w obszarach takich jak cyberobrona, wywiad, obserwacja i rozpoznanie (ISR) by sprostać wyzwaniom pojawiającym się w zakresie bezpieczeństwa wynikającym z rosyjskiej taktyki wojny hybrydowej.
Odpowiedź NATO na konflikt rosyjsko-ukraiński musi obejmować zwiększanie zdolności odstraszania w celu powstrzymania dalszej agresji wobec państw członkowskich. To m.in. zwiększenie gotowości i zdolności reagowania sił NATO, przeprowadzenie ćwiczeń w celu zademonstrowania zdolności NATO do obrony swojego terytorium oraz wzmocnienie zaangażowania Sojuszu w kolektywną obronę na mocy art. 5 Traktatu NATO. Wojna w Ukrainie skłoniła NATO do wzmacniania partnerstwa z krajami Europy Wschodniej i regionu Morza Czarnego. NATO musi pogłębić współpracę z państwami partnerskimi, takimi jak Ukraina, Gruzja i Mołdawia, aby zwiększyć ich odporność na rosyjską agresję i wspierać ich wysiłki na rzecz wdrożenia demokratycznych reform i modernizacji możliwości obronnych. Dodatkowo, NATO musi skupić się na przeciwdziałaniu rosyjskiej dezinformacji i działaniom propagandowym mającym na celu podważenie idei sojuszu i zasianie niezgody między państwami członkowskimi. Musi to obejmować poprawę strategicznych zdolności komunikacyjnych, zwiększenie umiejętności korzystania z mediów społecznościowych i mechanizmów ich funkcjonowania oraz koordynację wysiłków z organizacjami partnerskimi w celu przeciwdziałania rosyjskiej propagandzie i kampaniom dezinformacyjnym.
Konflikt na Ukrainie podkreślił znaczenie odporności i gotowości obywateli w przeciwdziałaniu zagrożeniom hybrydowym. NATO musi nadać priorytet wysiłkom zmierzającym do wzmocnienia środków w zakresie odporności, w tym wzmocnienia infrastruktury krytycznej, poprawy bezpieczeństwa energetycznego i zacieśnienia współpracy cywilno-wojskowej w celu złagodzenia skutków potencjalnej rosyjskiej agresji lub przymusu. Postawa wojskowa NATO musi ewoluować w odpowiedzi na konflikt na Ukrainie. NATO musi rozważyć rozmieszczenie dodatkowych sił na wschodniej flance.
Wykorzystanie cyberprzestrzeni podczas wojny na Ukrainie
Cyberprzestrzeń obecnie jest najbardziej eksploatowaną przestrzenią ze względu na swój charakter umożliwiający każdemu użytkownikowi zachowanie względnego poziomu anonimowości. Przypisanie atrybucji działaniom podejmowanym w tej domenie nie jest oczywiste. Ponieważ domena cyberprzestrzeni składa się z Internetu, współzależnych sieci, Internetu rzeczy (IoT) i ogromnej liczby powiązanych urządzeń obejmujących niezliczone różne cele, możliwość ataku za pośrednictwem nowego rodzaju zagrożenia może pojawić się w dowolnym momencie z dowolnej części świata. Potencjalny obszar ataku rośnie każdego dnia I chociaż wojna cybernetyczna jest obecnie ograniczona do informacji i systemów podłączonych do sieci, sytuacja może rozwinąć się w sposób nieprzewidywalny. Zwłaszcza w kontekście wspomnianego wcześniej dynamicznego rozwoju w ramach 4 Rewolucji Przemysłowej. Cyberprzestrzeń stała się centralnym aspektem współczesnej wojny, a wojna na Ukrainie jest tego przykładem. Obie strony aktywnie wykorzystują ją do osiągania celów wojskowych i politycznych. Po raz pierwszy cyberprzestrzeń została wykorzystana w takiej skali jako domena operacyjna.
Działania Rosji w cyberprzestrzeni składają się z:
- Ataki na infrastrukturę krytyczną: Rosja przeprowadziła liczne ataki na ukraińskie strony internetowe, systemy bankowe i sieci energetyczne. Ataki te miały na celu sparaliżowanie kraju i demoralizację ludności.
- Dezinformacja i propaganda: Rosja rozpowszechnia dezinformację na temat wojny w mediach społecznościowych i innych platformach internetowych. Ma to na celu zniekształcenie wizerunku konfliktu i zasianie niezgody.
- Cyberataki na rządy i organizacje: Rosyjskie grupy hakerskie atakują również rządy i organizacje wspierające Ukrainę. Ataki te mają na celu kradzież danych i destabilizację tych podmiotów.
Jednak Ukraina odrobiła pracę domową i wzmocniła swoją cyberobrony, aby chronić infrastrukturę krytyczną. Ponadto ściśle współpracuje z innymi krajami i organizacjami w celu przeciwdziałania rosyjskiej dezinformacji i cyberatakom. Ukraińscy hakerzy są również aktywnie zaangażowani w wojnę atakując rosyjskie strony internetowe i systemy.
Nowe technologie i rola cyberprzestrzeni
Cyberprzestrzeń to XXI-wieczne pole bitwy. Nowe technologie, takie jak obliczenia kwantowe, blockchain, sztuczna inteligencja, big data, uczenie maszynowe wspomagane przez człowieka i 5/6G drastycznie zmieniają nasz sposób myślenia nie tylko o cyberobronie. Nowe technologie i ich aktywne wykorzystywanie z jednej strony mogą zapewnić przewagę nad przeciwnikiem, z drugiej zaś – są dodatkowym celem i środkiem ataku. Wojsko w dużym stopniu opiera się na cyberprzestrzeni i wykorzystuje ją do realizacji szerokiego zakresu działań, od komunikacji i gromadzenia danych wywiadowczych po logistykę i operacje ofensywne. Cyberprzestrzeń zapewnia szkielet dla wojskowych systemów łączności, umożliwiając żołnierzom bezpieczną komunikację na duże odległości w czasie rzeczywistym. Od poczty e-mail i systemów przesyłania wiadomości po połączenia głosowe i wideo. Cyberprzestrzeń umożliwia też dowódcom wojskowym sprawowanie dowodzenia i kontroli nad swoimi siłami, nawet w odległych lub wrogich środowiskach. Dowódcy mogą wydawać rozkazy, koordynować operacje i monitorować stan zasobów za pomocą bezpiecznych systemów komunikacji i informacji. Ponadto cyberprzestrzeń to bogate źródło informacji dla wojska. Poprzez rozpoznanie cybernetyczne i nadzór agencje i jednostki wojskowe mogą gromadzić informacje na temat możliwości, intencji i działań przeciwników. Informacje te mają kluczowe znaczenie dla świadomości sytuacyjnej i podejmowania decyzji.
Ponadto Cyberprzestrzeń odgrywa istotną rolę w logistyce wojskowej, ułatwiając przemieszczanie się personelu, sprzętu i zaopatrzenia w celu wsparcia operacji wojskowych. Systemy logistyczne wykorzystują cyberprzestrzeń do śledzenia zapasów, zarządzania sieciami transportowymi i koordynowania łańcuchów dostaw.
Samodzielna domena działań
W działaniach defensywnych wykorzystywane są takie środki cyberbezpieczństwa jak zapory ogniowe, systemy wykrywania włamań i szyfrowanie w celu ochrony poufnych informacji i zapobiegania nieautoryzowanemu dostępowi.
Cyberprzestrzeń stała się samodzielną domeną działań wojennych, a działania wojskowe ofensywne operacje cybernetyczne mające na celu zakłócenie lub wyłączenie sieci i systemów przeciwników.
Ofensywne operacje cybernetyczne mogą być wykorzystywane do zakłócania komunikacji wroga, sabotowania infrastruktury krytycznej lub zakłócania zdolności dowodzenia i kontroli.
Cyberprzestrzeń jest również ściśle powiązana z wojną elektroniczną, co wiąże się z wykorzystaniem energii elektromagnetycznej do zakłócenia lub wyłączenia wrogich systemów elektronicznych i komunikacyjnych. Zdolności w zakresie walki elektronicznej, w tym zakłócanie i rozpoznanie sygnałowe, opierają się na cyberprzestrzeni do celów komunikacji i koordynacji.
W końcu Cyberprzestrzeń jest kluczowym polem bitwy dla operacji informacyjnych, w tym propagandy, wojny psychologicznej i kampanii wywierania wpływu. Wojsko wykorzystuje cyberprzestrzeń do kształtowania środowiska informacyjnego, rozpowszechniania komunikatów oraz przeciwdziałania wrogiej propagandzie i dezinformacji. W tym obszarze kluczowe znaczenie ma dzielenie się wnioskami, zwłaszcza w wymiarze strategicznym. Polskie doświadczenia mają wyjątkową wartość w tym kontekście, ponieważ Polska od wielu wieków zmaga się z rosyjskimi aspiracjami imperialnymi i rozumie rosyjską logikę. Z polskiej perspektywy tej logiki nigdy nie należy porównywać z zachodnimi standardami, ponieważ Rosja posługuje się innym językiem opartym na dezinformacji, szantażu i niekończącej się liście roszczeń. Sytuacja na Ukrainie jest aktualnym dowodem na postawę Kremla.
NATO musi zrozumieć te coraz bardziej złożone współzależności, w tym własne zdolności operacyjne, a następnie wskazać priorytetowe aktywa, w tym cywilne, które wymagają cyberobrony. Ponadto nasycenie przestrzeni informacyjnej, która w coraz większym stopniu integruje się z cyberprzestrzenią, treściami kształtującymi zachowania i postawy zwykłych obywateli oraz ich decyzje sprawia, że identyfikacja i reagowanie na zagrożenia w tej dziedzinie staje się coraz trudniejszym zadaniem.
Wreszcie, trwająca wojna na Ukrainie jest przykładem znaczenia innowacji i adaptacji w opracowywaniu, integrowaniu i wykorzystywaniu nowych technologii w działaniach wojennych, w tym systemów komercyjnych i systemów podwójnego zastosowania. Dynamiczny rozwój nowych technologii opartych na automatyzacji i sztucznej inteligencji sprawia, że przewaga technologiczna NATO może zostać wyeliminowana w krótkim czasie. Dotyczy to zwłaszcza ich wykorzystania do celów wojskowych przez państwa, które testują je i doskonalą w rzeczywistych operacjach bojowych.
Konkluzja
Podsumowując, państwa członkowskie NATO powinny nadać priorytet inwestycjom i współpracy technologicznej jak również rozważyć zakres wykorzystania technologii podwójnego zastosowania oraz redefiniować rolę sektora prywatnego. Wymaga to zastąpienia suwerenności cyfrowej solidarnością cyfrową.
NATO i UE muszą przyspieszyć realizację działań związanych z transformacją cyfrową w dziedzinie obronności poprzez ustanowienie jasnych harmonogramów i planów wdrażania zdolności cyfrowych. Niezbędna jest współpraca w zakresie standaryzacji architektur zarządzania danymi i usług chmurowych oraz wspólna polityka udostępniania danych.
Jednocześnie warto podkreślić, że dzisiejsze pole bitwy wymaga synchronizacji wszystkich domen. Ukraina zdobywa doświadczenie na tym polu każdego dnia, a przykład wojny, w którą została wciągnięta przez rosyjską agresję, dowodzi, jak ważny i kluczowy jest przepływ informacji. Znaczenie informacji i traktowanie jej jako broni jest zapisane w doktrynalnym podejściu Rosji do operacje wojskowych i wywiadowczych. Odporność na dezinformację lub wykorzystywanie dwuznacznej retoryki tworzonej przez przeciwnika jest niezwykle ważne.
Przykład wykorzystania wypowiedzi Elona Muska do podważenia istnienia NATO jest standardową cechą charakterystyczną modus operandi Kremla. Niewiele osób rozumie ideę i znaczenie Sojuszu integrującego poszanowanie praworządności i wolności, tak jak Elon Musk. Wyraził to, zapewniając Ukrainie niezwykle ważne wsparcie systemami Starlink w krytycznym momencie, gdy Wojska ukraińskie zostały pozbawione dostępu do przepływu informacji kluczowych dla procesów decyzyjnych dowództwa.
W tym kontekście należy również podjąć wysiłki w celu promowania współpracy między armią a koncernami technologicznymi oraz budowania wzajemnego zaufania. Namacalnym tego rezultatem jest przyjęcie przez NATO w listopadzie 2023 roku pierwszej w historii NATO Strategii Kwantowej. W następstwie tej decyzji, Sojusz podjął współpracę z firmami specjalizującymi się w technologii kwantowej w ramach programu DIANA. Ten aspekt ilustruje dojrzałość wspólnoty NATO w obszarze potrzeby budowania zaufania z sektorem prywatnym i tworzenia nowej jakości.
Podsumowując, biorąc pod uwagę wyzwania stojące przed Sojuszem na najbliższe dziesięciolecie wskazane są:
- Integracja i rozwój sojuszu powinien opierać się na wyraźniejszym zdefiniowaniu i dostosowaniu kluczowej terminologii i zakresu pojęć związanych ze środowiskiem wielodomenowym.
- Zrozumienie punktu widzenia każdego państwa członkowskiego ostatecznie usprawni proces decyzyjny w całym Sojuszu.
- Wykorzystanie danych handlowych do obrona Operacje będą wymagały ciągłego dostępu do danych. Zwiększona wymiana danych w ramach sojuszu będzie miała również kluczowe znaczenie dla szkolenia i wspierania systemów wspomaganych sztuczną inteligencją, które można wykorzystać do zwiększenia świadomości informacyjnej, gromadzenia danych i wspierania decyzji.
- Planiści wojskowi NATO powinni położyć nacisk na postawienie sobie za cel proaktywnego przeciwdziałania szkodliwej działalności poniżej progu wojny cyberprzestrzeni i przestrzeni informacyjnej.
- NATO powinno opracować scentralizowany, skoncentrowany na danych proces zarządzania ryzykiem, aby zrównoważyć sprzeczne interesy i dostosować zasoby do globalnej strategii, która priorytetowo traktuje odstraszanie.
- Ponieważ czynnik ludzki jest najważniejszy w dziedzinie cyberbezpieczeństwa, NATO i jego członkowie powinni rozważyć, w jaki sposób może konkurować w rekrutacji z atrakcyjnymi prywatnymi pracodawcami.
- Ponieważ przeciwnicy NATO będą nadal stosować innowacyjne techniki i narzędzia, konieczne jest nieustanne analizowanie zdolności przeciwników NATO, przy jednoczesnej współpracy z sektorem komercyjnym w celu utrzymania przewagi technologicznej Sojuszu.
- NATO musi nadal edukować personel na wszystkich szczeblach dowodzenia w zakresie zdolności i dostępności zasobów cybernetycznych. W tym celu od dowódców operacyjnych NATO wymaga się rozwijania i zarządzania relacjami nie tylko z krajowymi dostawcami zdolności cybernetycznych, ale także z państwami przyjmującymi i globalnymi partnerami z sektora prywatnego. Ponieważ cyfryzacja obejmuje zarówno infrastrukturę wojskową, jak i cywilną, obie strony muszą podjąć znaczne wysiłki w celu opracowania i udoskonalenia własnych strategii bezpieczeństwa cyber.
Źródło: Wojsko Polskie
Przeczytaj też:
