S-52 krótko przed przekazaniem Chińczykom. / Zdjęcie: zbiory Siergiej Bałakin

Miny stanowiły jedyne poważne zagrożenie ze strony sił morskich Iraku. O skali tego zagrożenia może świadczyć liczebność sił trałowych biorących udział w walce z minami. W ramach operacji “Pustynna Burza” i “Pustynne Cięcie” do likwidacji zagrożenia minowego na wodach Zatoki Perskiej zostało wydzielonych łącznie 56 okrętów trałowych i zabezpieczających z 9 krajów ^[7].

W wojnach i konfliktach lokalnych po drugiej wojnie światowej zostało postawionych łącznie około 20000 min morskich. Spowodowały one zatonięcie około 250 i uszkodzone ponad 200 jednostek pływających ^[10].

W omawianych działaniach na jedną zatopioną jednostkę przypadło około 80 min. Identyczny wskaźnik w drugiej wojnie światowej to 243 miny. Widać zatem, że miny morskie charakteryzują się coraz lepszymi właściwościami niszczącymi. Zachowują również najistotniejszą zaletę, jaką jest zdolność skrytego, długotrwałego i autonomicznego oddziaływania na najbardziej czułe miejsce okrętu (podwodna część kadłuba, stery i śruby okrętowe). W porównaniu z innymi rodzajami uzbrojenia miny morskie zawsze były stosunkowo tanim i prostym środkiem rażenia ^[16]. Ponadto efekt psychologiczny, jaki wywołuje zagrożenie minowe wśród załóg jednostek pływających, wpływa destrukcyjnie na ich pracę. Likwidacja zagrożenia minowego zatrudnia znaczne siły i środki obrony przeciwminowej. Na przykład do niszczenia min postawionych u wybrzeży wietnamskich dowództwo amerykańskie stworzyło specjalny zespół operacyjny składający się z ponad 30 okrętów i jednostek zabezpieczających oraz około 65 śmigłowców trałowych i innych. Trałowanie prowadzone było w ciągu 9 miesięcy. Należy przy tym podkreślić fakt, że Amerykanie trałowali własne miny znając rejony ich postawienia oraz charakterystyki zadziałania zapalników niekontaktowych. Rozminowanie Kanału Sueskiego w 1974 roku trwało 14 miesięcy, przy wykorzystaniu znacznych sił trałowych ^[5].

Wobec stale rozszerzającego się zakresu zadań bojowych realizowanych z użyciem broni minowej, obecnie w wielu krajach prowadzi się modernizację posiadanych min oraz opracowuje się nowe konstrukcje i sposoby ich bojowego wykorzystania. Obok tradycyjnych określeń: mina kotwiczna, denna mina niekontaktowa, pojawiają się dodatkowe pojęcia: samotransportująca, samoprzemieszczająca, samozakopująca, przez co podkreśla się ich dodatkowe charakterystyczne właściwości.

Obecne zapasy broni minowej państw morskich charakteryzują się znaczną różnorodnością. Wynika to z faktu, że opracowując nowe typy min pozostawia się równocześnie miny “starsze”, wyposażając je w nowe zapalniki, materiały wybuchowe o zwiększonej mocy i inne udoskonalenia, co pozwala utrzymywać całość zapasów na stosunkowo nowoczesnym poziomie (przykładem tego typu działań może być Polska, gdzie w ostatnich latach kotwiczne kontaktowe miny typu “08/39” i “KB” wyposażono w niekontaktowe zapalniki akustyczno-hydrodynamiczne, czy Wielka Brytania, gdzie stare miny typu “Mk-12” wyposażono w nowe zapalniki stosowane w minach “See Urchin”).

Poza modernizacją, w rozwoju współczesnej morskiej broni minowej można zaobserwować kilka zasadniczych kierunków. Jednym z nich jest przystosowanie min do transportu i stawiania z dowolnego nosiciela, co pozwala na zrównoważenie posiadanych cech nosiciela i optymalne wykorzystanie każdego z nich w zależności od celu, zadań, rejonu i czasu stawiania min.

Kolejnym ważnym kierunkiem rozwoju współczesnych min morskich jest ich integracja z bronią torpedową i rakietową. Przykładem tego typu rozwiązań może być amerykańska niekontaktowa mina kotwiczna”Mk-60 Captor”. Można ją stawiać na głębokościach do 800 m. Składa się z małokalibrowej torpedy “Mk-46” umieszczonej w kontenerze wyposażonym w specjalną aparaturę i kotwicę. Aparaturę stanowi pasywna stacja hydroakustyczna oraz urządzenie rozpoznawcze “swój-obcy”. Sygnał akustyczny od okrętu podwodnego powoduje uruchomienie torpedy samonaprowadzającej się na cel. Zasięg działania torpedy wynosi ponad 7500 m przy prędkości 22,5 m/s (45 węzłów).

Kolejnym przykładem może być samotransportująca się rosyjska mina morska “SMDM”, która jest połączeniem torpedy i miny dennej. Torpeda spełnia rolę urządzenia transportującego minę do miejsca postawienia. Po wystrzeleniu z wyrzutni torpedowej okrętu podwodnego “SMDM” przepływa wyznaczoną odległość, osiada na dnie morza i od tego momentu spełnia rolę typowej miny dennej. Tak skonstruowana mina umożliwia okrętom podwodnym stawianie “SMDM” na wodach całkowicie kontrolowanych przez siły morskie przeciwnika (bazy, porty, ważne szlaki komunikacyjne).

Inną odmianą takiej konstrukcji może być amerykańska samotransportująca się mino-torpeda “Mk-67 SLMM” stawiana również przez okręty podwodne. Przeznaczona jest do skrytego minowania płytkowodnych rejonów morza, zatok, red i portów. Konstrukcja oparta jest na torpedzie “Mk-37”. Po wystrzeleniu z okrętu podwodnego samodzielnie przemieszcza się do wyznaczonego miejsca postawienia, na odległość do 20 – 103 m od nosiciela. Przykładem połączenia miny kotwicznej i pocisku rakietowego może być rosyjski zestaw do zwalczania okrętów podwodnych “PMK-1”. Po zrzuceniu z okrętu nawodnego lub wystrzeleniu z wyrzutni okrętu podwodnego zestaw minowy osiada na głębokościach od 200 do 400 m na dnie i przyjmuje pozycję pionową. Wykrycie okrętu podwodnego umożliwia stacja hydroakustyczna. Kiedy okręt znajdzie się w zasięgu działania zestawu następuje wystrzelenie pocisku rakietowego, który wyposażony jest w kombinowany zapalnik o działaniu zbliżeniowym i uderzeniowym.

Duża prędkość pocisku i krótki czas ataku praktycznie uniemożliwiają okrętom podwodnym wykonanie manewru uchylenia lub wykorzystania środków przeciwdziałania. Innym kierunkiem rozwojowym przeciwokrętowej broni minowej jest stosowanie zasady modułowej budowy min. Amerykański program “Quickstrike” opracowania min o konstrukcji modułowej (“MK-62”, “MK-64” i “MK-65”) przewidywał stworzenie zmodyfikowanego zestawu elementów, który umożliwiłby przebudowę klasycznych bomb lotniczych seryjnej produkcji na miny z niekontaktowymi zapalnikami najnowocześniejszych typów. Do zalet tej koncepcji zalicza się obniżenie kosztów opracowania i produkcji min, szeroki zakres możliwości ich modernizacji oraz uproszczenie procesu przygotowania, podwieszania na zaczepach nosiciela i stawiania.

Kolejnym kierunkiem rozwoju jest dążenie do opracowania niezawodnego systemu zdalnego wprowadzania min w położenie bojowe (tzw. zdalne uzbrajanie min). Po postawieniu zagrody minowej jej stopień gotowości może być regulowany za pomocą kodowanych komend przesyłanych do hydroakustycznych odbiorników z ośrodka kierowania rozmieszczonego np. na OP lub na brzegu. Ważnym czynnikiem determinującym możliwości bojowe współczesnych min morskich jest rodzaj zastosowanego źródła zasilania. Sądzi się, że stosowane obecnie w minach baterie litowe zostaną w przyszłości zastąpione źródłami zasilania nowych typów (np. izotopowymi i termoelektrycznymi), zdolnymi do nieprzerwanej pracy przez ok. 10 lat.

Innym nie mniej istotnym kierunkiem rozwoju niekontaktowych min morskich jest zwiększenie ich odporności przeciwtrałowej. Rozwiązania tego problemu upatruje się przede wszystkim w zastosowaniu odpowiednich elektronicznych zabezpieczeń zapalników oraz w tzw. minach samozakopujących się. Z reguły jest to mino-torpeda umieszczona wewnątrz specjalnego pojemnika, który zagłębia się w piasek, błoto, czy muł tak, że staje się on niewidoczny. Może to nastąpić w chwili jej stawiania lub na sygnał dany z okrętu, samolotu czy stacji brzegowej. Zestaw składa się z elektronicznego urządzenia sterującego, systemu pomp do usuwania znajdującego się pod miną osadu dna morskiego oraz pojemnika z torpedą wyposażoną we własne czujniki i urządzenia kierowania. Tak jak inne miny, może przejść w położenie bojowe natychmiast lub pozostać pasywną przez ustalony czas.

Po odpowiednich modyfikacjach może ona być również użyta do przesyłania sygnałów dźwiękowych informujących o przepływających okrętach (statkach). Będzie wówczas funkcjonowała jako element systemu rozpoznania do chwili, gdy zaistnieje potrzeba uruchomienia jej jako miny ^[15]. Jednocześnie mina może posiadać blokadę zapalnika w przypadku odbioru pól fizycznych symulowanych przez trał niekontaktowy.

Rozwiązania wymaga kwestia użycia min na dużych głębokościach (powyżej 400 m). Szczególnie trudnym zagadnieniem jest opracowanie głębokowodnych min kotwicznych, z uwagi na potrzebę zastosowania minliny o dużej wytrzymałości i odporności środowiskowej. Prace nad tego rodzaju bronią są realizowane obecnie między innymi w ramach amerykańskiego programu IWDM (Intermediate Water Deph Mine) oraz programu budowy miny z własnym napędem PRAM (Propelled Rapid-Ascent Mine).

Najistotniejszym kierunkiem rozwoju współczesnych min morskich jest jednak opracowanie współczesnych wdrożenie min “inteligentnych”, programowalnych do niszczenia wybranych typów jednostek. W minach “inteligentnych” zastosowano mikroprocesor, którego rola polega na wykorzystaniu modeli matematycznych do odwzorowania rzeczywistości. Schemat działania tego typu min sprowadza się do:

– przetwarzania otrzymywanych sygnałów na odpowiednio zorganizowane ciągi liczbowe i doprowadzania ich do mikroprocesora;

– obróbki matematycznej sygnałów w miarę ich napływu, w szczególności realizacji algorytmów wykrycia, lokalizacji i identyfikacji;

– cyfrowego sterowania urządzeniami i zespołami zapalnika (np. włączenie zasilania na kanały bojowe);

– podjęcia decyzji wykonawczych.

Z powyższego wynika, że zamiast stosowanego w minach klasycznych odpowiedniego doboru sieci połączeń między elementami obwodów przetwarzania, w minie “inteligentnej” znajdzie się oprogramowanie porządkujące i przetwarzające dopływający do miny strumień informacji ^[12].

Mina “inteligentna” funkcjonuje na bazie innego, wyższego poziomu uogólnienia informacji. Zastosowanie w minie mikroprocesora stworzyło możliwość zmiany całej filozofii reagowania niekontaktowego. Jej niezaprzeczalnym walorem jest zdolność przechowywania w pamięci odebranego ciągu wartości oraz możliwość nieustannego i długotrwałego wykorzystywania go jako danych do obliczeń. W minie klasycznej występowały jedynie nieliczne elementy o charakterze pamięciowym, takie jak przekaźniki, liczniki krotności itp. Mina “inteligentna” jest w stanie porównać uzyskiwane przebiegi czasowe z sekwencjami sygnałów przechowywanych w pamięci, potrafi przeprowadzać matematyczną analizę korelacji przebiegów czasowych, pozwala też na symulację “w przód”, co oznacza symulację oczekiwanego zachowania się celu w czasie przyszłym i ma znaczenie w aspekcie wyboru momentu wybuchu czy przeciwdziałania trałowaniu.

Powyższe zalety nie mogą przesłaniać faktów niekorzystnych dla min “inteligentnych”. Pracujący nieustannie mikroprocesor jest dodatkowym obciążeniem źródła zasilania. Do ego dochodzi problem związany z możliwą wrażliwością miny – jako struktury subtelnej, nasyconej półprzewodnikami, na wszelkie oddziaływania zewnętrzne, takie jak fale uderzeniowe, silne pole magnetyczne, promieniowanie jonizujące itp. Kwestie te wymagają dalszych wnikliwych badań.

Reasumując, analiza uzbrojenia minowego państw bałtyckich oraz zaobserwowane kierunki jego rozwoju dowodzą, że ewentualne działania minowe na Bałtyku mogą być prowadzone z użyciem min dennych, wyposażonych w mikroprocesorowe moduły sterujące (np. niemieckie miny typu “SMG2” czy szwedzkie typu “BUNNY”). W celu osłony baz, portów, rejonów rozśrodkowanego bazowania oraz wzmocnienia obrony przeciwdesantowej wybrzeża mogą być użyte miny sterowane przewodowo (duńskie typu “MTP-19”, szwedzkie “GMI 600”) i przeciwdesantowe, np. szwedzkie “GMI 100 Rockan”, rosyjskie “KPM”. W działaniach minowych na omawianym akwenie z pewnością nie zabraknie nim dennych wyposażonych w wielokanałowe zapalniki niekontaktowe z regulowanym okresem służby bojowej. Do tej grupy można zaliczyć rosyjskie miny typu “MDM” i “UDM” oraz szwedzkie “MMI 80”. W zaczepnych działaniach minowych prowadzonych na akwenach o głębokościach rzędu 10 m można oczekiwać użycia min samotransportujących się (rosyjskie miny typu “SMDM”). Na głębokościach powyżej 200 m siły morskie Szwecji mogą stawiać samonaprowadzające się miny typu “P 85”, zaś Flota Bałtycka Rosji zestawy minowo-rakietowe typu “PMK-1” do zwalczania okrętów podwodnych.dr inż. Jerzy GŁĘBOCKI
Zakład Broni Podwodnych, Akademia Marynarki Wojennej

Literatura:

1. Cagle M. W., Task Force 77 in Action off Vietnam, Proceedings of the U.S. Naval Institute, May 1972.

2. Cieśla J., Maltowski J., Morska broń minowa, Warszawa 1969.

3. Docenko W., Miny w lokalnych wojnach, Morskoj Sbornik, 1987.

4. Final Report to Congress Conduct of the Persian Gulf War, Department of Defence, Washington D.C., April 1992.

5. Głębocki J., Iwaszko L., Broń minowa w wybranych wojnach i konfliktach lokalnych na morzu, (w:) Studia i materiały WDSz, AMW, Gdynia 1992.

6. Grządkowski W., Rozminowanie i oczyszczenie Kanału Sueskiego, Przegląd Morski 1977, nr 7-8.

7. Hirts K., Operation Sudflanke, Truppenpraxis 191, nr 6.

8. Ilnicki M., Użycie morskiej broni minowej. Aspekty strategiczno-obronne iprawnomiędzynarodowe, ZN AMW, 1996, nr 128B.

9. Klatka N., Morska broń minowa i jej nowe możliwości taktyczno operacyjne, Myśl wojskowa, 1979, nr 4.

10. Królicki J., Okrętowe systemy broni podwodnej, cz. II, AMW, Gdynia 1989.

11. Kubiak K., Działania blokadowe w wojnach lokalnych, Przegląd morski 1990.

12. Kurpiel S., Świętonowski H., Królicki J., Stysiak M., Mina inteligentna. Problemy do rozwiązania, w: Miny i środki ich zwalczania. Torpedy, Instytut Broni Podwodnej, AMW, Gdynia 1993.

13. Luckow U., Victory over Ignorance and fear; The US Minelaying Attack on North Vietnam, Naval War College Review, Jan-Feb., 1982.

14. Melia T. M., Damn the Torpedoes; A Short History of U.S. Naval Mine Countermeasures, 1777-1991, Washington D. C., 1991.

15. Preston A., Miny morskie i obrona przeciwminowa, Wojskowy Przegląd Zagraniczny 1984, nr 5.

16. Szajna S., Współczesne miny morskie, Wojskowy Przegląd Techniczny, 1974, nr 2.

17. Taylor J. D., Mining: A Well Reasoned and Circumspect Defence, Proceedings of the U.S. Naval Institute, November 1997.