Okręty podwodne na „parę”
Katastrofa w zatoce Firth of Forth
Admiralicja brytyjska po zbudowaniu nowych okrętów postanowiła zorganizować ćwiczenia mające na celu sprawdzenie działania okrętów podwodnych typu K w warunkach możliwie jak najbardziej zbliżonych do bojowych.
Nocą z 31 stycznia na 1 lutego 1918 r., niedaleko Isle of May w zatoce Firth of Forth w Szkocji odbyły się ćwiczenia szkoleniowe, w których wzięło udział kilkanaście okrętów podwodnych typu K wraz z jednostkami nawodnymi. Niestety w wyniki błędów nawigacyjnych oraz dużej ilości okrętów biorących udział w ćwiczeniach doszło do kilku bardzo niebezpiecznych sytuacji. Okazało się iż admiralicja nie przygotowała odpowiedniego scenariusza ćwiczeń w których zawiodła łączność oraz koordynacja między okrętami.
W czasie ćwiczeń dwa okręty patrolowe o mało nie zderzyły się z K14 i K22, które w ostatniej chwili wymanewrowały okręty nawodne. Niestety jednostki wpadły na siebie i zostały uszkodzone. Płynące za nimi krążowniki nie otrzymały o całym zdarzeniu informacji i zupełnym przypadkiem ominęły uszkodzone okręty podwodne. Następnie HMS Inflexible nie wiedząc o kłopotach K22 uderzył w okręt, który w nocy nie został w porę dostrzeżony.
W wyniku tego zdarzenia rozpoczęła się akcja ratunkowa. Okręty nawodne zawróciły chcąc udzielić pomocy dryfującym okrętom podwodnym. Niestety jednostki nawodne z powodu błędów nawigacyjnych oraz nocy zaczęły na siebie wpadać i doszło do kolejnych kolizji. Zamiast ćwiczeń admiralicja zgotowała sobie nocny chaos. HMS Fearles uderzył w K17 rozrywając jego kadłub tuż przed mostkiem. Okręt podwodny K6 zderzył się z K4 przecinając jego kadłub na pół. Załogi niosące ratunek poszkodowanym miały utrudnione zadanie działając w nocy i to porą zimową, gdzie w niskiej temperaturze marynarze szybko umierali w wyniku hipotermii. Wielu rozbitków zginęło zarówno z zimna jak i pod śrubami przepływających okrętów.
Ćwiczenia wokół wyspy Isle of May miały tragiczny bilans. Utracono dwa okręty podwodne, cztery jednostki były uszkodzone i wymagały prac remontowych, jeden lekki krążownik doznał niewielkich uszkodzeń i również musiał być poddany pracom stoczniowym. Śmierć poniosło aż 103 marynarzy z 3 okrętów podwodnych. Tragiczne ćwiczenia postanowiono objąć klauzulą tajności i o tym co się wydarzyło nie poinformowano opinii publicznej. Informacje ujawniono dopiero po zakończeniu I wojny światowej.
Oprócz tego zdarzenia HMS K13 zatonął w czasie prób, ale został podniesiony z dnia i ponownie wszedł do służby jako HMS K22, HMS K1 został zatopiony ogniem artyleryjskim po kolizji z HMS K4 17 listopada 1917, HMS K5 zatonął w Zatoce Biskajskiej 20 stycznia 1921 roku.
Z mniej poważnych wypadków:
- HMS K3 wymknął się spod kontroli w czasie prób i osiadł na dnie na głębokości 81 metrów, kapitanowi okrętu udało się go jednak oderwać od dna i powrócić na powierzchnię. W czasie tej próby na pokładzie okrętu przebywał Książę Albert (późniejszy król Jerzy VI Windsor.
- HMS K12 i HMS K16 także wymknęły się spod kontroli w czasie prób i usiadły na dnie, ale ich kapitanom udało się je uratować i wypłynąć na powierzchnię.
- W czasie prób morskich w kwietniu 1918 HMS K15 został zalany dużą falą, która wdarła się do kotłowni przez kominy zalewając ją.
- W czerwcu 1921 K15 przycumuwany w porcie Portsmouth nagle zaczął tonąć. Okręt został uratowany, śledztwo w tej sprawie wykazało, problemy związane z olejem hydraulicznym w systemie zaworów zbiorników balastowych.
Nietrafiony projekt
Okręty podwodne typu K okazały się nieudanym projektem. Przez cały okres użytkowania tych okrętów występowały ciągle problemy techniczne i eksploatacyjne. Do tego źle zaprojektowana konstrukcja okrętów spowodowała że były wyjątkowo pechowe. Okręty te nie odegrały żadnej roli w toczącej się wojnie, a ich użyteczność była wręcz znikoma.
Pomysł admiralicji by posiadać okręty nawodne z możliwością zanurzania się był kompletnie nietrafiony. Drugim znaczącym czynnikiem było wykorzystanie napędu parowego już kompletnie przestarzałego w tamtych czasach. Rozwiązanie to sprawiało liczne problemy techniczne i wymagało skomplikowanych i problematycznych rozwiązań. Położenie przez admiralicję nacisku na operowanie głównie na powierzchni a nie pod wodą sprawił, że okręty te nie sprawdziły się jako okręty podwodne i nie mogły wykonywać sprawnie zadań jako jednostki nawodne. Połączenie tych dwóch różnych konstrukcyjnie rozwiązań w jednym projekcie okazało się karkołomnym pomysłem do którego już nikt później nie wrócił.
Los poszczególnych okrętów (zbudowanych – na liście pominięto jednostki K18, K19, K20 i K21, których nie zbudowano, oraz jednostki K23, K24, K25, K27 i K28 zmodyfikowanego typu, których również nie budowano)
Nazwa | Położenie stępki | Wodowanie | Wejście do służby | Uwagi i los |
K1 | brak danych | 14 listopada 1916 roku | brak danych | Zatopiony po wypadku z K4, 18 listopada 1917 roku aby uniemożliwić przejęcie |
K2 | 13 listopada 1915 roku | 14 listopada 1916 roku | Maj 1917 roku | Zezłomowany 13 lipca 1926 roku |
K3 | 21 maja 1915 roku | 20 maja 1916 roku | 4 sierpnia 1916 roku | Pierwszy ukończony okręt typu K, zezłomowany 26 października 1921 roku |
K4 | 28 czerwca 1915 roku | 13 lipca 1916 roku | 1 stycznia 1917 roku | Zatonął po zderzeniu z K6 i K7 podczas „Bitwa koło wyspy May” 31 stycznia 1918 roku |
K5 | brak danych | 16 grudnia 1916 roku | 1917 rok | Zatonął podczas ćwiczeń wraz z całą załogą 20 stycznia 1921 roku |
K6 | 8 listopada 1915 roku | 31 maja 1916 roku | Maj 1917 roku | Zezłomowany 13 lipca 1926 roku |
K7 | 8 listopada 1915 roku | 31 maja 1916 roku | Lipiec 1917 roku | Zezłomowany 9 września 1921 roku |
K8 | 28 czerwca 1915 roku | 10 października 1916 roku | 6 marca 1917 roku | Zezłomowany 11 października 1923 roku |
K9 | 28 czerwca 1915 roku | 8 listopada 1916 roku | 9 maja 1917 roku | Wycofany z służby w 1921 roku, zezłomowany 23 lipca 1926 roku |
K10 | 28 czerwca 1915 roku | 27 grudnia 1916 roku | 26 czerwca 1917 roku | Zezłomowany 4 listopada 1921 roku |
K11 | Październik 1915 roku | 16 sierpnia 1916 roku | Luty 1917 roku | Zezłomowany 4 listopada 1921 roku |
K12 | Październik 1915 roku | 23 luty 1917 roku | Sierpień 1917 roku | Zezłomowany w 1926 roku |
K13 | brak danych | 11 listopada 1916 roku | brak danych | Zatonął 29 stycznia 1917 roku, podniesiony z dna (bez ofiar) i wprowadzony ponownie do służby jako K22, zezłomowany 16 grudnia 1926 roku |
K14 | Listopad 1915 roku | 8 luty 1917 roku | 22 maja 1917 roku | Zezłomowany 16 lutego 1926 roku |
K15 | 19 kwietnia 1916 roku | 30 października 1917 roku | 30 kwietnia 1918 roku | Zatonął 25 czerwca 1921 roku w porcie, ale dzięki dobrym decyzjom dowódcy, nikt nie zginął. Okręt wydobyto i zezłomowano w 1924 roku |
K16 | Czerwiec 1916 roku | 5 listopada 1917 roku | 13 kwietnia 1918 roku | Wycofany z służby 12 grudnia 1920 roku, zezłomowany 22 sierpnia 1924 roku |
K17 | brak danych | 10 kwietnia 1917 roku | 1917 rok | Zatonął po zderzeniu z HMS Fearless podczas „Bitwa koło wyspy May” 31 stycznia 1918 roku |
K26 | brak danych | 26 sierpnia 1919 roku | 15 września 1923 roku | Zezłomowany w marcu 1931 roku |
Witold Rychter
Bibliografia
- John Parker: The Illustrated World Guide to Submariner, Londyn: Hermer House, 2021 r. ISBN 0-681-63606-8.
- Miller Jordan, David Miller: Ilustrowana encyklopedia. Współczesne okręty podwodne. 1993 r. ISBN 8385489045.
- Michał Banach: Parowe okręty podwodne typu K, dostęp 2021-12-07.
- Brytyjskie okręty podwodne typu K, pl.wikipedia.org, dostęp 2021-12-07.