Dwudziestolecie międzywojenne oraz II wojna światowa – czas budowania i bohaterów
Odrodzona w 1918 r. Polska musiała tworzyć od podstaw morskie szkolnictwo wojskowe. Jego organizacja i rozwój były uzależnione nie tylko od stanu oraz wyposażenia floty i flotylli rzecznych, lecz także od wdrażania programów ich zmian. Organizacja i rozwój sił morskich w kraju już od początku wymagały stałego zwiększania liczby oficerów – specjalistów morskich. Zapotrzebowanie na nich, zwłaszcza na podporuczników, wynikało także z konieczności posiadania własnego narodowego korpusu oficerskiego, który nie byłby naznaczony służbą w wojskach państw zaborczych. Opracowany pod koniec 1919 r. w Departamencie dla Spraw Morskich (DSM) 10-letni program morski, a także zagrożenie ze strony bolszewickiej Rosji, wobec której wschodnich ziem Polski bronić miała m.in. Flotylla Pińska, zadecydowały o zorganizowaniu już wiosną 1920 r. w Toruniu pierwszego Kursu dla Oficerów Flotylli Rzecznej. W Toruniu 20 marca 1921 r. rozpoczęto także szkolenie oficerów na Tymczasowych Kursach Instruktorskich (TKI) dla oficerów Polskiej Marynarki Wojennej (PMW). Zgodnie z planami DSM kursy miały stanowić bazę dla Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej (OSMW).
W miejsce TKI 1 października 1922 r. rozpoczęto tworzenie OSMW z siedzibą w Toruniu. Jej komendantem został kmdr ppor. Adam Mohuczy, dotychczasowy komendant TKI, który tworzył uczelnię również po II wojnie światowej. Nabór do OSMW przeprowadzono latem 1923 r., a promocja pierwszych absolwentów odbyła się 29 października 1925 r. (do 1924 r. kontynuowano w OSMW szkolenie kursantów TKI). Przewidywano, że nauka w OSMW będzie trwała dwa lata, a przyjęci do niej zostaną tylko sierżanci, podchorążowie, absolwenci rzecznych szkół podchorążych lub podoficerowie mający średnie wykształcenie ogólne i 3-letnią służbę w polskiej flocie, w tym 12-miesięczną na okrętach. Wśród pierwszych absolwentów byli Ci, którzy zapisali się w historii PMW, nie z powodu, że byli pierwszymi, ale przede wszystkim dlatego, że aktywnie włączyli się w budowanie morskiego rodzaju Sił Zbrojnych. Do tej grupy można zaliczyć m.in. ppor. mar. Stanisława Mieszkowskiego, ppor. mar. Jerzego Staniewicza, ppor. mar. Jana Grudzińskiego, ppor. mar. Bogusława Krawczyka, ppor. mar. Wojciecha Franckiego, ppor. mar. Władysława Salamona, ppor. mar. Mariana Wojcieszka.
Oficerska Szkoła Marynarki Wojennej (OSMW) 19 października 1928 r. stała się Szkołą Podchorążych Marynarki Wojennej (SPMW), w nawiązaniu do tradycji szkół wojskowych Królestwa Polskiego w XIX w.
Do 1932 r. w OSMW oraz SPMW korzystano z bezpośredniej pomocy dydaktycznej wykładowców i instruktorów francuskiej marynarki wojennej oraz doświadczeń polskich oficerów studiujących już od 1921 r. we Francji, co w znacznym stopniu wpływało na kształt programów i procesu nauczania. Od połowy lat 30. SPMW miała trzy wydziały: morski, techniczny i administracyjny. Opracowano nowe programy nauczania odpowiadające wymogom niepełnych wyższych studiów zawodowych.
Podjęto też starania o uzyskanie statusu wyższej uczelni zawodowej. Rozwój szkoły i narastające trudności lokalowe sprawiły, że 5 września 1938 r. SPMW została przeniesiona z Torunia do Bydgoszczy.
Zasadniczym zadaniem OSMW i SPMW do 1939 r. było stworzenie – w oparciu o przydatne w warunkach polskich doświadczenia flot państw zaborczych i floty francuskiej – własnego narodowego programu szkolenia oficerów na potrzeby PMW. W okresie międzywojennym OSMW i SPMW wykształciły 255 oficerów, w tym: 220 morskich, 23 korpusu technicznego i 12 administracyjnych. Ukształtowany system szkolenia oficerów był niekwestionowanym dorobkiem Marynarki Wojennej II Rzeczypospolitej. Zasilanie korpusu oficerskiego absolwentami SPMW zmieniło strukturę kadry oficerskiej. Poziom wyszkolenia młodych oficerów był dobry i wyrównany. Udział w wojnie potwierdził ich wysokie walory fachowe, moralne i patriotyczne
W dniu rozpoczęcia działań wojennych ewakuowano SPMW przez Kutno, Warszawę, Dęblin, Brześć nad Bugiem do Pińska, a następnie do wsi Horodyszcze Polskie. W wyniku działań wojennych 12 września 1939 r. Kierownictwo Marynarki Wojennej zdecydowało o rozwiązaniu SPMW. Podchorążych przydzielono do 2. Batalionu Morskiego. Po napaści sowieckiej na Polskę 17 września 1939 r. batalion przemaszerował do Włodawy, gdzie marynarzy zorganizowano w trzy kompanie piechoty i pluton ckm oraz włączono w skład 182. Rezerwowego Pułku Piechoty Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. Od 2 do 5 października 1939 r., podczas ostatniej bitwy polskiego września, podchorążowie wykazali się dużą odwagą i walecznością. Po klęsce wielu z nich, unikając niemieckiej niewoli, przedostało się na Zachód. Tam walczyli na okrętach PMW. Ci, którzy zostali w kraju, przyłączyli się do ruchu oporu, kilku zginęło w obozach koncentracyjnych i w Katyniu.
Podstawą podjęcia prac związanych z organizacją morskiego szkolnictwa wojskowego na emigracji były postanowienia umowy polsko-brytyjskiej z 18 listopada 1939 r., dotyczącej utworzenia w Wielkiej Brytanii Oddziału PMW. Zgodnie z zarządzeniem szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej (KMW) kontradm. Jerzego Świrskiego 23 listopada 1939 r. utworzono na ORP Gdynia (dawniej s/s Kościuszko), zakotwiczonym w porcie Plymouth, SPMW i wyznaczono na komendanta kmdr. por. Ludwika Ziembickiego.
Wizytę na ORP Gdynia 8 grudnia 1939 r. złożył król Jerzy VI. W tym samym miesiącu SPMW odwiedził kontradm. Jerzy Świrski, w lutym – pierwszy lord Admiralicji Winston Churchill, w maju – księżna Kentu, a we wrześniu – prezydent RP Władysław Raczkiewicz. Wizyty te niewątpliwie były bardzo ważnymi wydarzeniami w dziejach SPMW w Wielkiej Brytanii i dowodem zainteresowania przygotowaniem wykwalifikowanych kadr dla PMW. W drugą rocznicę przystąpienia Wielkiej Brytanii do wojny (3 września 1941 r.) we wspomnianym ośrodku odbyła się pierwsza wojenna promocja absolwentów SPMW.
Z początkiem 1942 r. szkołę podporządkowano Komendzie Morskiej „Południe” w Plymouth, rozpoczęto też kurs przygotowawczy dla kandydatów na Wydział Techniczny SPMW. Rok później, z powodu dużych braków kadry oficerskiej, naczelny wódz gen. broni Kazimierz Sosnkowski zniósł podział na oficerów służby stałej i rezerwy (utrzymano go tylko do celów ewidencyjnych) oraz ogłosił warunki mianowania na pierwszy stopień oficerski. Na tej podstawie szef KMW 17 września 1943 r. powołał Szkołę Podchorążych Rezerwy Marynarki Wojennej (SPRMW). Wszystkie funkcje dydaktyczne i administracyjne wypełniała dotychczas istniejąca SPMW, przeniesiona 1 września 1943 r. do Obozu Szkolnego MW w Bickleigh (Devonshire). Zimą 1944 r. ponownie przeniesiono szkołę z Bickleigh do nowo utworzonego Obozu Szkolnego Marynarki Wojennej na ORP Bałtyk w Okehampton. Po przybyciu na miejsce postoju kontynuowano proces szkolenia. Zmodyfikowany program dla podchorążych rezerwy Wydziału Morskiego SPRMW na rok 1945/1946 obejmował: sześciotygodniowe szkolenie podstawowe, trzymiesięczny okres wstępny i dziewięciomiesięczne szkolenie teoretyczne oraz trzymiesięczną praktykę morską (łącznie 16,5 miesiąca).
Po zakończeniu działań wojennych SPRMW nie przerwała szkolenia. Dopiero wskutek rozwiązania PMW w Wielkiej Brytanii 1 grudnia 1946 r. SPMW i SPRMW zakończyły swoją działalność. W przedstawionym okresie promowano na stopień oficerski łącznie 192 marynarzy, w tym w korpusie morskim:
- 51 oficerów służby stałej i 48 rezerwy;
- w korpusie morskim i technicznym (odpowiednio) 14 i 10;
- w korpusie oficerów służb (grupa techniczna) 13;
- w grupie komisarzy 20;
- w grupie administracji 36.
W tak trudnych warunkach, jakie stworzyła wojna, SPMW i SPRMW zapewniały ciągłość w uzupełnianiu młodych kadr dowódczych dla PMW działającej z baz brytyjskich.
Niestety, wielu z podchorążych i absolwentów szkół oficerskich MW okresu międzywojennego i czasu wojny nie doczekało Wolnej Polski, o którą walczyli. Spośród podchorążych SPMW 27 poległo w latach 1939–1945, a wśród absolwentów SPMW 62 poległo lub zostało zamordowanych w latach 1939–1956. Ponadto 45 absolwentów szkół oficerskich MW zostało kawalerami Orderu Virtuti Militari.
Przeczytaj też:
