Geneza, rozwój i doktryna wykorzystania japońskich okrętów podwodnych
Karol LIPIŃSKI i Arkadiusz WORONA
W dniu 01.04.1946 roku podczas realizacji operacji „Road’s End”, siły U.S. Navy zatopiły w rejonie Wysp Goto ostatnie japońskie okręty podwodne, zamykając ponad czterdziestoletnią historię rozwoju sił podwodnych Nipponu. Od tego momentu rozpoczyna się kolejny etap zwany do dziś jako Siły Samoobrony. Aby jednak prześledzić genezę, rozwój oraz działalność okrętów podwodnych Cesarstwa Japonii do dnia 01.04.1946 roku musimy cofnąć się do 1904 roku kiedy ministrem marynarki był Admirał Yamamoto Gombei. Intencją autorów jest potraktowanie poniższych słów jako wstępu do szerszej pracy nad omawianym tematem, ponieważ z oczywistych powodów uczynienie tego na dostępnej Autorom ograniczonej przestrzeni jest trudne.
Założenia strategiczne
Początek XX wieku to okres w którym Japonia rozwija szereg planów strategicznych w których Stany Zjednoczone są traktowane jako główny przeciwnik. Plan ten określony jako Imperialna Polityka Obronna (Kokubo Hoshin) opracowany został w 1901 roku mając swe wznowienia w latach 1910, 1912, 1928 i 1934 roku. Każde kolejne wydanie było odpowiednio aktualizowane, lecz dogłębne studium rozpoczęto w 1918 roku gdy pojawiły się nowe problemy obronne po zakończeniu I wojny światowej. Prace były kontynuowane w 1923 roku po Konferencji Waszyngtońskiej oraz w 1936 roku gdy Japonia zerwała postanowienia poprzednich traktatów morskich i umów ograniczeń zbrojnych. Mimo zmian w bilansie sił zbrojnych świata do czasu wybuchu drugiej wojny światowej podstawowa strategia Połączonej Floty nie odbiegała w zasadniczy sposób od tych założeń przedstawianych w 1907 roku, gdy głównym celem było stoczenie „bitwy generalnej” na wodach azjatyckich z U.S. Navy. Przewidywały to końcowe wersje planów z lat 1920 i 1930 mając w swych założeniach atak podczas zbliżania się okrętów amerykańskich do Wysp Mariańskich. W 1936 roku autorzy planu opracowali swe wymagania konieczne do osiągnięcia sukcesu precyzując je na:
- 12 pancerników,
- 10 lotniskowców,
- 28 krążowników,
- 6 eskadr torpedowców z 6 lekkimi krążownikami jako okręty flagowe,
- 96 niszczycieli
- 7 eskadr okrętów podwodnych z czego w skład każdej eskadry wchodził lekki krążownik jako okręt flagowy
- 10 okrętów podwodnych oraz 65 eskadr lotnictwa lądowego.
W sumie nadal było to jednak około 70 do 80% floty amerykańskiej która jednak nie należy zapominać o fakcie jej operowania na dwóch oceanach. Dodatkowo Japonia w pewnych kategoriach miała nad USA zdecydowaną przewagę jak choćby lotniskowce. Pomimo wszystko Kraj Kwitnącej Wiśni był osłabiony ekonomicznie i od strony bazy przemysłowej co w znacznym stopniu uniemożliwiało wzmacnianie Połączonej Floty. Tak więc gdy zbliżał się czas ewentualnego wybuchu wojny oficerowie japońscy stawali się coraz bardziej zaniepokojeni mając świadomość walki z przeciwnikiem o wiele silniejszym niż Chiny czy Rosja. Mając to na uwadze oraz fakt wzmocnienia Floty Pacyfiku przez okręty z Oceanu Atlantyckiego starano się wypracować szeroko zakrojone działania taktyczne aby nękać US battleline zanim dotrze ona w rejon Zachodniego Pacyfiku. Główną rolę w tym zadaniu powierzono m.in. okrętom podwodnym.
Geneza i taktyka japońskich okrętów podwodnych
Pierwsze opracowanie strategii morskiej JMW wydano w 1888 roku przez Biuro Sztabu Generalnego (Sanbo Honbu). Znane jako Kaisen Enchu Kyohan („Praktycznie Zasady Bitwy Morskiej”) bazowało na Kaigun Senjutsu Ippan („Podstawa Strategii Morskiej”) opracowanej w styczniu 1888 roku przez komandora porucznika Shimamura Hayao (który w 1904 roku stał się szefem sztabu admirała Togo), na głównych przesłankach doktryny brytyjskiej.
W marcu 1892 roku wydano poprawione opracowanie znane jako Sento Kyohan Soan („Szkic Zasad Bitwy Morskiej”); zawierało główne zasady Kaisen Yomurei („Instrukcji Bitwy Morskiej”), które stały się obowiązujące i zastosowane w czasie wojny chińsko-japońskiej w latach 1894-95.
Na podstawie doświadczeń wyciągniętych z tego konfliktu personel Akademii Morskiej poprawił opracowanie ponownie w grudniu 1898 roku a w 1900 roku inne departamenty zachęcono do wyrażenia ich opinii. Doprowadziło to do przyjęcia Kaisen Yomurei w lutym 1901 roku, który stworzył podstawę dla taktyki zastosowanej w wojnie japońsko-rosyjskiej lat 1904-1905.1
Kaisen Yomurei były rozwijane na podstawie poglądów kmdr Shinsi Akiyamy, którego dzieła mające wielkie znaczenie podczas wojny z Rosją, w latach 30-tych stanowiły odniesienia do szerszych planów ofensywnych. Największe sukcesy Akiyamy to czas do pierwszej wojny światowej, czyli okres gdy okręty podwodne dopiero rozpoczynały swą „morską karierę”. Mimo to Akiyama przewidywał, że w przyszłości staną się one w pełni integralną i jedną z głównych klas okrętów floty choć w tej chwili ich zdolności bojowe pozostawiają wiele do życzenia a wykorzystanie w strategii floty jest minimalne.
Instrukcje Akiyamy, sukces koło Cuszimy to czynniki które stały się podstawą opracowania nowych szerszych planów strategicznych począwszy od lat 20-tych. Dodatkowo odbywające się manewry floty USA w rejonie Hawajów utwierdziły japońskich admirałów jakoby U.S. Navy planowała „bitwę generalną” o której tak marzyli japońscy stratedzy. W związku z tym japońska strategia ewoluowała w dwóch zadaniach. Pierwsze to działania wyczerpujące flotę amerykańską i drugie czyli decydujące starcie. Japońskim okrętom podwodnych wyznaczono pierwszą część planu …
Zbliża się nieuchronnie okres pomiędzy listopadem 1921 a lutym 1922 roku kiedy miała miejsce Morska Konferencja Rozbrojeniowa w Waszyngtonie. W jej następstwie Cesarska Flota Japonii nie może posiadać w swym składzie pancerników których stan przekraczałby powyżej 60% stan posiadania takich okrętów przez Royal Navy oraz U.S. Navy. Powoduje to gwałtowny rozwój lekkich okrętów co w znacznej mierze dotyczy również okrętów podwodnych których tonaż w ilości 48 000 ton zostaje Japonii przydzielony. Czas służby okrętów ustalono na okres lat dwunastu. W dniu 06.01.1922 roku na wyraźną sugestię sekretarza stanu USA Charlesa Hughesa ustalono kolejny tekst w którym odnoszono się do okrętów podwodnych a co zostało ujęte w trzech punktach mówiących o prowadzeniu wojny podwodnej.
- zakazuje się użycia okrętów podwodnych przeciwko żegludze handlowej państw neutralnych. Zatopienie statku mogło nastąpić jedynie w następstwie jego zatrzymania, skontrolowania i odnalezienia kontrabandy. Inne działanie miało być karane sądem wojennym.
- wezwanie wszystkich narodów do podpisania w imieniu sygnatariuszy układu do podpisania zasad prowadzenia wojny podwodnej.
- żądanie uchwalenia przez narody podpisania układu o nieużywaniu okrętów podwodnych w zwalczaniu żeglugi.2
——————–
1. Lacroix E., Japanese Cruisers of the Pacific War, s. 719.
2. Dyskant J.W., Konflikty i zbrojenia morskie 1918-1939.
Przeczytaj też:
