Dezinformacja
Dynamiczny rozwój Internetu i technologii informacyjnych znacząco wpłynął na obraz współczesnego świata.
Ludzie przyzwyczaili się do komunikowania się za pomocą technologii mobilnych i zdobywania informacji z Internetu. Tradycyjne sposoby przekazywania informacji, takie jak gazety, telewizja, radio, są coraz częściej zastępowane przez platformy społecznościowe, które umożliwiają użytkownikom tworzenie sieci społecznościowych, czyli sieci społecznych działających w ramach platform społecznościowych. Te zmiany doprowadziły do sytuacji, w której publikowanie informacje w sieci mogą szybko zyskać ogromne zasięgi, powodując rozpowszechnianie się różnych treści, w tym fałszywych wiadomości.
Fake news, czyli fałszywe wiadomości, mają wiele definicji, jedna z nich definiuje to zjawisko następująco: „Informacja opublikowana przez media, sprawiającą wrażenie zweryfikowanej oraz opisującej fakty, która w rzeczywistości wprowadza opinię publiczną w błąd.” Choć pojęcie to wydaje się stosunkowo nowe, fałszywe informacje były wykorzystywane już od starożytności, głównie w działaniach militarnych, by zmylić wroga. W dzisiejszych czasach, wraz z popularyzacją portali społecznościowych i specyficznymi właściwościami sieci społecznościowych, fałszywe wiadomości stały się potężną i skuteczną bronią, która może mieć poważne skutki zarówno finansowe, jak i społeczne. Jako przykłady można przytoczyć informacje związane z wojną na Ukrainie, gdzie dezinformacja miała na celu wpływanie na nastroje społeczeństwa oraz międzynarodowe reakcje. W kontekście ekonomicznym można wskazać fałszywe wiadomości o braku paliw na stacjach benzynowych, które skutkowały wzmożonym popytem i faktycznym brakiem paliwa. Najnowszym przykładem może być wiadomość o mobilizacji, która wywołała panikę i chaos w społeczeństwie. W wyniku przedstawionych zmian Nie bez powodu nazywa się ją również wojną o umysły. Wynika to z faktu, że według jej założeń to ludzki umysł staje się polem bitwy. Strony konfliktu starają się wpłynąć na to, co dane jednostki myślą, jak myślą i jak działają, wykorzystując do tego m.in. zdobycze technologii (np. social media). A to wszystko bez ich wiedzy i świadomości bycia celem działań.
Na podstawie przedstawionych przykładów, nasuwa się pytanie dlaczego wiadomości rozpowszechniają się tak szybko ? Na podstawie analizy wielu kampanii dezinformacyjnych i marketingowych, a także badań nad sieciami społecznymi, wywnioskowano, że specyficzne właściwości sieci społecznych sprawiają, iż dezinformacja ma w nich wyjątkowo duże zasięgi, a są to m.in.:
- Reguła sześciu stopni separacji: Mówi, że można dotrzeć do dowolnej osoby na świecie poprzez zaledwie sześciu pośredników. Potwierdzona w kilku eksperymentach pokazuje, że świat jest “mały” i informacje mogą szybko rozprzestrzeniać się w globalnej sieci.
- Reguła trzech stopni wpływu: Nasze przekonania i działania wpływają na naszych znajomych, ich znajomych oraz znajomych ich znajomych. Oznacza to, że nasze działania mogą pośrednio oddziaływać na dużą liczbę osób.
- Liczba Dunbara: Określa, że średnio jedna osoba może utrzymywać do 150 aktywnych kontaktów społecznych. Przy uwzględnieniu reguły trzech stopni wpływu, każda osoba może pośrednio oddziaływać na ponad 3 miliony ludzi.
- Bezskalowość sieci: Sieci społecznościowe składają się z kilku bardzo popularnych (obserwowanych) węzłów (influencerów) oraz wielu użytkowników, którzy nie mają dużego zasięgu. Influencerzy mogą mieć ogromny wpływ na swoich obserwatorów, którzy niejako starają się ich naśladować, często popierających ich twierdzenia i poglądy
- Bańki informacyjne: Użytkownicy tworzą bańki informacyjne, otaczając się treściami oraz użytkownikami (znajomymi) zgodnymi z ich przekonaniami. Fałszywe informacje, które podgrzewają emocje i są zgodne z opiniami danej grupy, są chętnie udostępniane i szeroko rozpowszechniane.
- Ważne i popularne tematy: Dezinformacja często dotyczy ważnych i popularnych tematów, które wywołują silne reakcje emocjonalne, co sprzyja jej szybkiemu rozprzestrzenianiu się.
Wszystkie te czynniki sprawiają, że sieci społecznościowe, w przeciwieństwie do wielu innych typów sieci, są szczególnie podatne na szerokie rozprzestrzenianie się dezinformacji.
Przedstawione fakty, właściwości sieci społecznościowych, nadmiar informacji oraz trudność w rozróżnianiu treści prawdziwych od fałszywych bez gruntownego sprawdzenia, a także coraz większe skutki dezinformacji, skłoniły do szerokiej dyskusji i prac nad rozwiązaniami walki z wojną kognitywną na poziomie m.in. NATO i UE. Na podstawie wielu przeprowadzonych badań i analiz, podkreślono fakt że walka z dezinformacją wymaga interdyscyplinarnych badań i współpracy ekspertów z różnych dziedzin, aby opracować skuteczne strategie przeciwdziałania temu zjawisku, a także wyłoniono trzy główne kategorie problemów badawczych w walce z dezinformacją:
- Weryfikacja Prawdziwości Wiadomości
Jednym z kluczowych wyzwań jest ustalenie, czy dana wiadomość jest prawdziwa, czy fałszywa. Proces ten wymaga skutecznych narzędzi analitycznych, które mogą szybko ocenić wiarygodność informacji. Automatyzacja tego procesu jest trudna, ale niezbędna dla szybkiego identyfikowania i eliminowania dezinformacji. Należy podkreślić, że istnieje wiele serwisów WWW w ramach których możemy zweryfikować poprawność danej informacji np. PolitiFact czy FactCheck. Proces weryfikacji wiadomości jest zazwyczaj żmudny, jednakże wiarygodny ponieważ realizowany jest przez przeszkolony personel, a wnioski które świadczyły o prawdziwości bądź fałszywości treści są publikowane na stronie usługodawcy. Niestety procedowane są tylko wybrane treści i zazwyczaj głównie anglojęzyczne.
- Analiza Sieci Powiązań
Równie istotnym problemem jest analiza sieci powiązań w celu identyfikacji kluczowych węzłów, z których informacje mogą najszybciej i najefektywniej dotrzeć do dużej liczby użytkowników. Zrozumienie struktury sieci społecznościowych i identyfikacja kluczowych influencerów pozwala na kontrolowanie rozprzestrzeniania się dezinformacji. Publikacja kontr informacji poprzez influencerów może spowodować zaprzestanie akcji dezinformacyjnej, a tym samym zniwelowanie negatywnych skutków. Ponadto kluczowe węzły mogą służyć jako tzw. monitory, tzn. użytkownicy pod ciągłą obserwacją, dzięki czemu ograniczając zasoby, nadal efektywnie monitorujemy sieć społecznościową w kontekście detekcji akcji dezinformacyjnej.
- Analiza Propagacji
Kolejnym kluczowym aspektem jest analiza propagacji informacji w celu wykrycia źródła dezinformacji. Obejmuje to badanie uczestników propagacji w trakcie lub już po akcji dezinformacyjnej w celu identyfikacji początkowego nadawcy. Informacja ta może zostać wykorzystana w dwojaki sposób:
- do eliminacji węzła z sieci np. poprzez zgłoszenie do operatora platformy społecznościowej, a w wyniku czego zaprzestanie propagacji fałszywej propagacji przez ten węzeł. Niestety, ale w wielu przypadkach to boty odpowiadają za kampanie dezinformacyjne, które to automatycznie dołączają się do sieci i rozsyłają treści. Usunięcie ich z sieci pozwoli tylko na chwilę opanować sytuacje, ponieważ istnieje wysokie ryzyko, że zostaną ponownie podłączone do innej części sieci społecznościowej.
- do oceny wiarygodności źródła, wiedząc kto rozpoczął propagację danej informacji możemy w pewien sposób sami odpowiedzieć sobie na pytanie czy jest to wiadomość prawdziwa bądź fałszywa, jeżeli wysłał ją akredytowany podmiot/oficjalne konto jakiejś organizacji czy konto aktywne od kilku dni. Niestety, w przypadku przejęcia oficjalnego konta, informacja ta mogłaby mieć efekt odwrotny. Przykładem może być incydent związany z opublikowaniem fałszywej depeszy PAP o mobilizacji, w tym przypadku uznalibyśmy tą wiadomość zapewne za prawdziwą.
Dezinformacja jest częścią szerszego zjawiska znanego jako wojna kognitywna, której celem jest wpływanie na percepcję i myślenie jednostek oraz społeczeństw. Wojna kognitywna to wojna na umysły, gdzie kluczowym polem bitwy staje się informacja. W przeciwieństwie do tradycyjnych działań wojennych, które koncentrują się na fizycznym pokonaniu przeciwnika, wojna kognitywna dąży do zdobycia kontroli nad umysłami ludzi poprzez manipulację informacją i percepcją. Fałszywe wiadomości są jednym z narzędzi wykorzystywanych w tej strategii, pozwalającym na kształtowanie opinii publicznej, wzbudzanie niepewności, strachu oraz dezinformacji przeciwnika.
Przykłady przedstawione w niniejszym artykule pokazują, jak dezinformacja może destabilizować społeczeństwa, wpływać na decyzje polityczne i gospodarcze oraz kształtować nastroje społeczne. W efekcie, walka z dezinformacją staje się kluczowym elementem obrony przed wojną kognitywną i ochrony integralności informacyjnej społeczeństw. Ważne jest krytyczne podejście do emocjonalnych treści, weryfikowanie źródeł i dat publikacji oraz unikanie rozpowszechniania niesprawdzonych informacji.
Źródło: Wojsko Polskie
Przeczytaj też:
